Суданда ҳарбийлар фуқаролик ҳукуматидаги раҳбарларни четлатди ва мамлакат бошқаруви тизимида ислоҳотлар амалга оширилишини эълон қилди. «РБК» Африкадаги энг қашшоқ мамлакатлардан бирида ҳарбийларнинг ҳар икки йилда бир марта ҳукуматни тарқатиб юборишга уринаётганининг сабабларини таҳлил қилди.
Кейинроқ Ҳамдукнинг уй қамоғига ўтказилгани, Суданда унинг ваколатларини бажариш учун масъулиятни Суверен кенгаш генерали Абдул Фаттоҳ ал-Бурҳон ўз зиммасига олгани маълум бўлди. У мамлакатда фавқулодда ҳолат жорий этилганини эълон қилган ва Вазирлар Маҳкамаси ҳамда кенгашнинг тарқатиб юборилганини билдирган.
Ал-Бурҳон телевидение орқали йўллаган мурожаатида халқни зўравонликка чорлаш ҳаракатларини қилаётган сиёсатчилар билан рақобат уни мамлакат ҳимояси учун курашга ҳамда «инқилоб йўлини ўзгартириш» ишларини қилишга мажбур этгани ҳақида гапирган, дейилади BBC хабарида. Ал-Бурҳон ҳарбийларнинг янги ҳукумат тайинлаши, унинг 2023 йил июлида бўлиб ўтадиган сайловларга тайёргарлик кўриши ва техник ишларни амалга ошириши кераклигини айтган.
«Қуролли Кучлар фуқаролар томонидан янги сайланган ҳукумат давлат бошқарувига келгунига қадар демократик транзит ишларини давом эттиради», — дея баёнот берган Ал-Бурҳон (Associated Press).
Шунингдек, генерал мамлакат ёшлари иштирок этадиган қонунчилик органи яратилишини ҳам ваъда қилган.
Ҳарбийлар ҳукумат вакилларини бошқарувдан тўлиқ узоқлаштира олмади, шу сабабли ҳарбий тўнтариш бўлган куннинг ўзида Вазирлар Маҳкамаси вакиллари томонидан ижтимоий тармоқларда турли хабарлар тарқатилди. Судан маданият ва ахборот вазирлиги Facebook’да бош вазир Ҳамдук номидан пост қолдирди.
«Ҳамдук суданликлардан тинчликни сақлаб туриш ва ўз инқилобини ҳимоя қилган ҳолда кўчаларда намойишлар ўтказишни сўрамоқда», — дейилган ижтимоий тармоқда қолдирилган хабарда. Вазирлик Ал-Бурҳон баёнотини ҳарбий тўнтариш орқали мамлакат бошқарувини эгаллашга уриниш ҳаракати деб атаган.
Хартум кўчаларида юзлаб одамлар норозилик намойиш ўтказди. Ахборот вазирлиги берган хабарларга кўра, Мудофаа вазирлиги штаб-квартираси яқинида намойишчиларни ўқотар қуролдан фойдаланиб, тарқатишга уринилган. Ҳарбийлар шаҳардаги йўлларни ва кўприкларни ёпиб қўйган. Хорижлик журналистларнинг вазият ҳақида маълумотлар олишига мобил алоқа ва интернетнинг йўқлиги халал берган.
Бу сафарги давлат тўнтаришини амалга оширишга уриниш охирги ойларда кузатилган иккинчи ҳолат. 2021 йил 20 сентябрдан 21 сентябрга ўтар кечаси офицерлар гуруҳи фуқаролик ҳукуматини бошқарувдан четлатишга уринган, бироқ муваффақиятсизликка учраганди. ОАВда тарқалган хабарларда исёнчилар орасида 2019 йил апрелида ҳукуматдан ағдарилган Умар ал-Баширнинг тарафдорлари бўлганлиги қайд этилган. Middle East Eye нашри бу сафарги қўзғалончилар сентябрь ойидаги давлат тўнтариши қилишга уринган ҳарбийлар билан ҳамфикр эмаслигини ёзган.
Ал-Башир мамлакатни 1989 йилда бошқара бошлаган ва 2018 йилда бошланган халқнинг норозилик намойишлари туфайли ҳарбийлар томонидан ҳукуматдан четлаштирилганди. 2009 йилда Халқаро жиноят суди уни ҳибсга олиш ҳақида ордер берган. Ал-Башир инсониятга қарши жиноятлар ҳамда ҳарбий жиноятларда қатнашганликда гумон қилинганди.
Ал-Башир ҳукуматдан четлатилгач, давлат бошқаруви Ҳарбий кенгашга ўтди, аммо фуқаролик мухолифати мазкур қарорга қарши чиқди. 2019 йил июль ойида мухолифат ва ҳарбийлар келишувга эришди ва мамлакатда бошқарув органлари тизимини бирга ташкил қилишни бошлади. Уч йил уч ой ўтгач, 11 нафар аъзодан иборат Суверен кенгаш олий бошқарув органи сифатида мамлакат бошқарувига келди. Аъзоларнинг беш нафари ҳарбийлар, яна бештаси фуқаролик институтлари вакиллари, бир нафари эса икки томон келишуви асосида танланадиган вакил эди. Кегашга дастлабки 21 ой давомида ҳарбий, кейинги 18 ойда эса фуқаролик тизими вакили раҳбарлик қилиши ҳам келишилганди. Энг биринчи раҳбари ҳарбийлар вакили Абдул Фаттоҳ ал-Бурҳон бўлди, у президент саройига кўчиб ўтиб, расман мамлакат раҳбарига айланди. У шу йили ноябрь ойида ҳукумат бошқарувини бошқа бир етакчига бериши керак эди.
Ўтиш даври 2022 йил ноябргача давом этиши керак эди. Ушбу оралиқда ҳукумат Дарфур, Жанубий Кордофан, Мовий Нилдаги ички низоларга барҳам бериш борасида келишувга эришиши зарур. Бешала исёнчи гуруҳ билан ҳам сулҳ тузилди, 2021 йил февраль ойида исёнчиларнинг вакиллари ҳам Суверен кенгаш аъзолигига қабул қилинди. Аммо келишувлар амалга ошиши учун, улар конституцион декларацияга киритилиши талаб этиларди. Ҳарбийлар тарафдорлари декларацияга ўзгартириш киритиш унинг бекор бўлишига хизмат қилиши, шу сабабли ҳарбийлар бошқарув даврини давом эттириш ваколатига эга эканлигини билдирди, фуқаролик вакиллари эса бу фикрларга қарши чиқди.
Ҳарбийлар нима учун давлат тўнтаришини амалга оширди?Бу сафарги давлат тўнтаришининг асосий сабаби бош вазир Ҳамдукнинг ҳарбий ислоҳотларига нисбатан норозилигида, дейди «РБК» суҳбатдоши, Россия давлат гуманитар университети доценти Сергей Серегичев. Экспертнинг сўзларига кўра, ҳукумат раҳбарининг ҳаракатлари хавфсизлик кучлари ваколатларини камайтиришга қаратилган эди.
«Ислоҳотлардан кейин махсус хизматлар сиёсатга аралаша олмас ва тўлиқ деполитизация қилинар, ҳукуматга бўйсунадиган, миллий хавфсизликни таъминлайдиган «қурол» — алоҳида органга айланиб қоларди», — дейди эксперт.
Ҳамдук ҳукумати Суданнинг террорчи ташкилотларга ҳомийлик қиладиган давлатлар рўйхатидан чиқишини ҳам таъминлади, рўйхат АҚШ томонидан шакллантирилган. 2020 йил охирида шундай қарор қабул қилинган, Вашингтон Судан иқтисодиётига молиявий кўмак беришни бошлаганди.
Серегичевнинг айтишича, фитначилар Судан портини ихоталаш орқали мамлакатдаги иқтисодий вазиятни янада ёмонлаштирди.
«Фитначилар фуқаролик ҳукуматини ҳаммасини барбод қилганликда, мамлакатни танг аҳволда қолдирганликда айблади, бу орқали халқни фақат ‘эски мактаб’ вакиллари вазиятни ўнглай олиши ва Суданни яна бир марта қутқариши мумкинлигига ишонтиришга уринди», — дейди Сергей Серегичев.
Суданда фуқаролик фракцияси ҳам, ҳарбий фракция ҳам бирлаша олмаяпти ва ички рақиблик доимий равишда давом этмоқда, деб ёзган Мериленд университети олими Жозеф Сигл. Унинг қайд этишича, сўнгги йилларда ҳарбийлар мамлакатдаги бир нечта норозилик намойишларини атайин уюштирган.
Дунё Судандаги воқеаларга қандай муносабат билдирди?АҚШ ҳамда Франция давлат тўнтаришини кескин қоралади, Хитой икки томонни ҳам музокаралар ўтказиш орқали муросага келишга чақирди. Россия суданликлар ички муаммоларини мустақил равишда ҳал қилиши лозимлиги ва улар бундай кучга эга эканлигини билдирди. Судандаги воқеалар мамлакат сиёсий ва иқтисодий ҳаётида кузатилаётган тизимнинг ўткир инқирози дея вазиятга таъриф берган Россия ТИВ вакили Мария Захарова.
Сергей Серегичевнинг фикрича, воқеалар ривожи халқаро жамоатчилик, аввало, АҚШнинг реакцияси ва фикрига боғлиқ.
«Америкаликлар ҳарбийларнинг мамлакатдаги фуқаролик ҳукумати вакиллари билан дўстлашишини, иккала томон ҳам ўзаро манфаатли келишувларга боришини талаб қилиши мумкин», — дейди эксперт.
Шунингдек, олимнинг фикрича, агар АҚШ бу борада кескин сценарийни танласа, санкциялар ва мамлакат ташқи қарзларининг янада ортиши Суданни давлат тўнтаришига қарши бошланган халқ норозилик намойишларидан анча олдин «ўлдириб» қўяди.
Қизил денгиздаги Россия ҳарбий денгиз флоти учун қуриладиган объект нима бўлади?
Ал-Башир ҳукумат раҳбарлигининг охирги йилида Москва ва Хартум Қизил денгизда Россия ҳарбий денгиз флотининг моддий-техник таъминоти хизматларини кўрсатадиган махсус пункт қуриш борасида келишувга эришганди. 2021 йил июль ойида Владимир Путин бу борадаги келишувни ратификация қилишни Давлат думасига топширган. Ҳужжат матнига кўра, объектдаги ходимларнинг штат бирликлари 300 нафардан ошмайди, у ерда бир вақтнинг ўзида кўпи билан тўртта кема, хусусан, ядро ва экологик хавфсизлик меъёрларига риоя қилган ядро энергетик қуролли кемалари сақлаб турилиши мумкин. Бундан ташқари Россия томони келишув шартлари асосида Судан ҳаво йўлларидан фойдаланиш ҳуқуқига эга.
«Россия ҳарбий денгиз флоти базаси борасида ҳали муайян прогнозлар қилишга эрта деб ўйлайман. Мамлакатда ким раҳбар бўлишида қатъий назар у Москва билан база борасида ҳисоблашишга, савдолашишга мажбур. База — Судан учун муҳим актив», — дея ўз тахминини айтган Сергей Серегичев.
Изоҳ (0)