Ўзбекистоннинг қўшни беш давлат билан чегараларининг умумий узунлиги салкам 7100 километрни ташкил этади. Бунда Афғонистон билан чегара энг қисқа (143 километр) бўлса-да, нисбатан нотинчи, таъбир жоиз бўлса, энг ваҳималиси. 40 йилдан бери тинмаётган фуқаролар уруши бир томон, мамлакат ичкарисидаги турли қуролли гуруҳлар, наркотиклар билан боғлиқ вазият ҳамма вақт ҳушёрликка ундайди.
«Толибон» ҳокимият тепасига ўрнашган бугунги кунларда Ўзбекистоннинг Афғонистон билан чегараси қандай қўриқланмоқда? Ўзбекистонга бирор-бир таҳдид борми? Чегарачиларнинг кайфияти қандай? «Дарё» мухбирлари шу каби саволларга жавоб топиш мақсадида мамлакат жанубида бўлиб, Ўзбекистонни Афғонистон билан боғлаб турувчи Ҳайратон кўпригидаги вазият ва чегарадаги ҳарбий қисмда яратилган шароитлар билан танишди.
Кўз олдимизда улуғвор Амударё, унинг нариги тарафида Афғонистон. Икки мамлакатни, уларнинг халқларини бирлаштирувчи ҳар турли кўринмас ришталар саноқсиз бўлса-да, жисман уларни Ҳайратон (хоҳланг, «Дўстлик» деб атанг) кўприги бир-бири билан боғлайди.
«Толибон» қудратга келган кейинги кунларда бу кўприк келажагини ортиқ ўз ватанида кўролмай қолган афғонистонликлар учун ташқи дунёга чиқиш дарвозасига айланди. Улар билан суҳбатлашарканмиз, аксари энди Афғонистонга қайтиш душвор эканини таъкидлайди, толибларнинг ўзгарганига, ўзгаришига ишонмаслигини айтади.
Сўнг ўзимизнинг ҳарбийларимиздан сўраймиз: «Хавотирланасизми?». «Чегарадан ўтаётган бу афғонистонликлар учун хавотирланаман, лекин бу хавотирнинг бизнинг ҳудудимизга дахли йўқ», — дейди улардан бири. «Қизиқмисиз, йўлбарснинг олдидаги мушукдек гап-ку», — дейди ишонч билан бошқаси. «Аҳвол қандай бўлишидан қатъи назар, ҳушёр бўлишимиз керак», — тушунтиради учинчиси.
«Менинг жанговар шайлигим, касбий маҳоратим, юқори интизомим Ватаним хавфсизлиги кафолатидир» — биз бир муддат туриб қолган, бош биносининг олдига Чингизхон таслим этолмаган буюк Жалолиддин Мангуберди бюсти ўрнатилган ҳарбий қисм ҳовлисида шундай шиорга кўзингиз тушади. Суҳбатлашмоқчи бўлганимиз ҳарбий, гарчи ҳеч нарса қилмай тургандек кўринса-да, иш ўрнини бошқа бир касбдоши эгалламагунча, саволингизга жавоб бермайди.
Асли фарғоналик Ҳошимжон Худойбердиев ҳам ана шундай ҳушёр, «Ватанни асраш — ҳаётий бурчим» деб ҳисоблайдиган ҳарбий хизматчилардан. У ДХХ Чегара қўшинларида хизматни бошлаганига олти йилдан ошди; усти очиқ ҳарбий машина бортида туриб, буйруқ кутади. Ҳошимжон зенитчи, унга З
Баланд машинада тик туриб, сергак буйруқ кутиш ҳазилакам иш эмас. «От!» дейилган лаҳзадаёқ буйруқни бажариш керак. Лекин, не бахтки, бу қурилма фақат машғулотларда ишлатилган. «Ҳақиқий душман устига ўт очилган ҳолат бўлмаган», — дейди 26 ёшли ходим ҳарбийларга хос совуққонлик билан. Сен бўлса ичингда: «Ишқилиб, остонамизга душманнинг ҳеч қанақаси келмасин ҳам, бу қуроллардан ўт очишга ҳеч бир зарурат бўлмасин ҳам», дейсан, шуни сўрайсан.
«Отам — деҳқон, онам — деҳқон. Болалигимдан ҳарбий бўлишни орзу қилганман — ким ҳам орзу қилмайди буни? Лекин ҳамма ҳам бу мақсад йўлида собитқадам бўлолмайди. Мактабда иқтидорли ўқувчилар сафида бўлганман. Кейин
Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманидаги ҳарбий қисмларнинг бирида фаолият юритиб келган катта лейтенант Ҳусниддин Ҳакимов июлда оила қурганди. «Толибон» Афғонистондаги йирик вилоят марказларини бирин-кетин эгаллаб, эрта-индин Мозори-Шариф ва Кобул ҳам қулаши аён бўлиб қолгач, у жанубий сарҳадларни мустаҳкамлашга сафарбар этилган ҳарбий хизматчилар қатори Афғонистон билан чегарага ташланди.
«Тан оламан, хизматни энди Афғонистон билан чегарада давом эттиришимни биринчи эшитганимда бироз қўрқув пайдо бўлди, ‘вазият қандай экан?’ деган ҳадик бор эди-да. Эндигини оила қурганим, рафиқам ҳам бир ойлик келинчак бўлгани боисми, унда ҳам қўрқув кучли эди. Аммо Ўзбекистон Қуролли Кучларининг жанговор тайёргарлиги юқори даражада бўлишини ич-ичимдан ҳис этиб, қўрқувни енгдим. Ўзимдаги қўрқувни енгиб, аёлимни ҳам тинчлантирдим», — дейди катта лейтенант.
Ҳусниддин Ҳакимов ҳозирда хизматни Сурхондарё вилояти Музработ туманининг Афғонистон билан чегарадош нуқтасидаги ҳарбий қисмда олиб бормоқда. Музработнинг ушбу ҳарбий қисм жойлашган ҳудуди Афғонистоннинг Балх вилояти Дали қишлоғи билан чегарадош — икки ҳудудни, бутун ўзбек—афғон чегарасида бўлгани каби, Амударё ажратиб туради. Катта лейтенантнинг маълум қилишича, «Толибон» томонидан биринчилардан бўлиб эгалланган ушбу қишлоқ ўта қашшоқ ва ривожланишдан жуда ортда қолган аҳоли пунктларидан ҳисобланади.
Амударёнинг у томонида қашшоқлик ва нотинчлик, бу томонида эса барча шароитлари муҳайё қилинган ҳарбий шаҳарча. Шаҳарчада замонавий типда қурилган 40 хонадонли уй, барча имкониятларга эга болалар боғчаси, ҳарбий хизматчиларнинг оилалари учун тикувчилик, пазандачилик цехлари ва машғулотлар учун спорт заллари қурилиб, фойдаланишга топширилган. Хуллас, бари Ватан ҳимоячиси чегарани ортиқча ўй-хаёлларга берилмай қўриқлаши учун.
«Толибон» шундоққина остонада байроқ кўтарганига қарамай, хавотирга асло ўрин йўқ. Чегара шу қадар қаттиқ қўриқланадики, ҳатто ёввойи ҳайвон чегара тўсиқларига тегиб
Дастлаб, ўзи юқорида тан олганидек, хавотирга тушган бўлса-да, катта лейтенант Ҳусниддин Ҳакимов Афғонистонда миллионлар тақдирига таъсир кўрсатувчи бугунги воқеалар юз бераётган бир вақтда Тошкент вилоятидан Сурхондарёга сафарбар этилишини Ватан билдирган ишонч деб ҳисоблайди, бундан чин кўнгилдан фахрланади.
«Афғонистонда ҳокимият толиблар қўлига ўтаётган таҳликали бир даврда Афғонистон билан бевосита чегара ҳудудда Ватанни қўриқлаш, айнан шу тарихий жараённинг бир бўлагига айланиш — мен учун шараф. Шундай шарафли вазифани бажариш учун имконият берган раҳбарларимга миннатдорлик билдираман», — дейди у.
Расман 1982 йил майида очилган Ҳайратон кўприги қанчадан-қанча ҳарбийларни пенсияга кузатган. Шундай воқелик остонасида турган Нурхон Сафедов эса ҳарбий хизмат учун белгиланган йилларни ўтаб, пенсияга чиқиш вақти яқинлашаётганини ўйлагиси ҳам келмайди. Елкада қурол, тик қоматдаги ҳарбий атрофдаги ҳар бир ҳолатга синчков, ҳар қандай шубҳали ҳаракат камераларда қайд этилаётганида у аллақачон масалага ойдинлик киритиш учун ҳисобот бераётган бўлади.
«2000 йилдан бери Ватан чегарасини қўриқлаб келаман. Ўтган йиллар давомида Ватанимиз сарҳадларини ёмон ниятли кимсалардан қўриқлаб, юрт тинчлиги учун кечаю кундуз тик оёқда, сергак ҳолда остонамизни ҳимоялаяпмиз. Бундай масъулиятли ишни бизга ишониб, елкамизга юклаган халқимиз ва давлатимиз раҳбарининг ишончини оқлаш учун ҳатто жонимизни ҳам беришга тайёрмиз», — дейди катта сержант Нурхон Сафедов.
Ҳайратон кўприги орқали афғон халқига ризқ-рўз етиб боради. Юкчилар буғдой, ун, ёғ олиб ўтади. Ёғоч-тахталар ҳам шу йўлдан ўтади. Мош, ловия, калава ип кабилар ҳам ҳамма вақт ўтиб келган. У томондан транзит шаклда гуруч, гўшт, картошка кириб келган (лекин чегарада бўлган кунларимиз Афғонистондан кириб келаётган юк машиналарининг аксари бўш эди).
Чегара — бу фақат қуролли ҳужум ё ноқонуний кесиб ўтиш ҳолатларининг олдини олиш жойи эмас, уни фақат чегарачи қўриқламайди. Улар билан елкама-елка, масалан, божхоначилар ҳам бор. «Толибон» ҳокимиятни эгаллаган илк кунларда Ўзбекистон—Афғонистон чегарасидан юк ўтиши тўхтагани ҳақида хабарлар тарқалган эди. «Айритом» чегара божхона пости катта инспектори Фурқат Турдиқулов «Дарё» мухбирлари билан суҳбатда божхона фаолияти одатдаги тарзда давом этаётгани, юк машиналари ўтиб-қайтаётганини маълум қилди.
«Чегара божхона постининг чиқиш йўналишида юкли автотранспорт воситалари орқали халқ эҳтиёжларидан келиб чиқиб озиқ-овқат маҳсулотлари, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари, ун маҳсулотлари Ўзбекистондан чиқиб кетяпти. Бундан ташқари, ҳар доимгидек бошқа давлатлардан Ўзбекистонга транзит орқали олиб ўтилаётган товарлар ҳам мавжуд. Бир кунда ўртача 50—55 та юкли транспорт воситаси ўтиб қайтяпти», — дейди у.
Суҳбатдошнинг аниқлик киритишича, бир кунда 5—6 тагача ун ортилган юк ташувчи транспорт воситаси Афғонистонга ўтмоқда. «Битта машина юкхонаси сиғими 25 тонна бўлса, бу кунига 100—150 тонна ун ўтяпти, дегани», — янада аниқлик киритади Фурқат Турдиқулов. Айни кунда Афғонистондан Ўзбекистонга ўтаётган шахслар учун салкам ярим километрлик масофага транспорт хизмати йўлга қўйилган, чегарадан ўтган ҳар бир фуқаро божхона кўригига автомобилда олиб келинади.
«Айритом» чегара божхона пости Санитария-эпидемиологик назорат пункти ходими Зуҳра Тожиеванинг сўзларига кўра, Ҳайратон кўприги орқали Ўзбекистонга бир кунда 300 нафар, кўпи билан 700—800 га яқин одам ўтади — шунда ҳам ё учинчи мамлакатга чиқиб кетиш учун авиачиптаси бўлган ёки Ўзбекистонда яшаш учун рухсатномаси бўлганлар ўтказилади. Уларнинг бари коронавирусга тест топширади — агар натижа манфий чиқса, муаммо йўқ, аммо мусбат чиқса, меҳмон ё ортга қайтарилади, ёки Ўзбекистонда даволанишга имкони
Санитария-эпидемиологик назорат пункти вакилининг таъкидлашича, афғонистонликларда ҳадик ва қўрқув жуда кучли экани яққол сезилиб туради. «Улар кўпинча Ўзбекистонга кириб келгач ҳам ортидан кимдир қуваётгандек саросимада бўлади. ‘Қўрқманг, сиз Ўзбекистондасиз’, деб тинчлантиришга ҳаракат қиламиз», — дейди у.
Айни вақтда, Тожиеванинг қўшимча қилишича, уларнинг бари ўзбекистонликларга ҳавас қилишини бот-бот такрорлайди: «Биласизми, Ўзбекистонга кириб келаётган афғонистонликлар билан суҳбатлашсак, улар биз, ўзбекистонликларга ҳавас қилишини, шундай тинч, осойишта мамлакатда яшаш орзулари эканини айтади. ‘Қанийди, Ўзбекистон ҳукумати бизнинг ҳам шу ерда яшашимизга имкон берса, биз ҳам шу ерларда тинч-хотиржам яшасак, уй-жой қилиб, шу юртда қолсак’, дейишади».
Қанийди,.. Афғонистон осойишта ва фаровон бир мамлакатга айланса!.. Чегарани тарк этарканмиз, фарғоналик чегарачи Ҳошимжоннинг зенит қурилмасини кўрган вақтимиз кўнглимиздан ўтган гапни такрорлаб қолдик: «Ишқилиб, остонамизга душманнинг ҳеч қанақаси келмасин, бу қуроллардан ўт очишга ҳеч бир зарурат бўлмасин!».
Репортажни Мустаҳкам Тангриёрова, Отабек Қўлдошев ва Лайло Ҳайитова тайёрлади. Фотосуратлар муаллифи — Дилруҳ Исомиддинова ва Отабек Қўлдошев.
Изоҳ (0)