Автомобил қулай транспорт воситаси. Вақтни тежайди, масофани қисқартиради. Қулайлик-ку яхши, лекин жонимиз-у саломатлигимизга етказаётган хавфи ҳам беҳисоб. Глобал исиш, табиат ифлосланиши, улкан тирбандликларда ҳиссаси катта. Мақбул ечими изланганда, назаримизда, велосипеддан афзалроғи топилмаса керак. Европа аллақачон велотранспорт тарғиботини йўлга қўйиб, зарур инфратузилмалар яратди. Ўзбекистонда ҳам велосипед ҳайдовчилари кам эмас. Лекин бизда улар ҳаракатлана оладиган инфратузилма мавжудми? Велосипедчиларга тегишли йўл белгилари, махсус йўлкўрсаткичлар, йўлаклар талаб даражасидами?
«Дарё» мухбири велосипеддан асосий транспорт сифатида фойдаланадиган бир қанча ҳайдовчилар билан шу ҳақда суҳбатлашди.
Велосипедчи ҳам ҳайдовчи — шуни эсда тутсак бас
Давронбек Тожиалиев, «Ziyouz.com» портали асосчиси, журналистЕтти йилдан бери велосипеддан фойдаланаман. Болаликдаги иштиёқ, яна соғлиққа, иқтисодимга фойда бўлгани учун шуни танлаганман. Автоулов ҳайдовчиларининг қўпол хатоси ёки велосипедчига нисбатан нотўғри муносабати сабаб ҳаракатланиш пайти ҳаётим бир неча марта хавф остида қолган.
Бир куни велойўлак йўқлиги учун асосий транспорт йўлидан ҳаракатланаётгандим. Бурилиш нуқтамга етганда орқадаги машина ҳайдовчисига ўнгга қайрилиш белгисини бердим ва бурилдим. Ҳайдовчи ҳам ўнгга қайрилмоқчи, лекин ўнг чироғини ёқмай ҳаракатланаверди. Урилиб кетишимга сал қолди.
Аслида, велосипедчи қўл ишорасини берганда қолган транспорт воситалари эгалари унга имкон беришлари, қоидага ҳамма қатори риоя этишлари керак.
Маълумот учун: ИИВ Йўл ҳаракати хавфсизлик бошқармаси матбуот хизматининг «Дарё»га маълум қилишича, 2020 йилда велосипед бошқарувчилари иштирокида 839 та йўл-транспорт ҳодисаси (ЙТҲ) содир этилган. Оқибатда 212 нафар велосипедчи ҳалок бўлган ва 650 нафари турли даражадаги тан жароҳати олган. 2021 йилнинг январь—июль ойларида велосипед бошқарувчилари иштирокида 516 та ЙТҲ содир этилган бўлиб, уларда 125 нафар велосипедчи ҳалок бўлган, 401 нафари турли даражадаги жароҳатлар олган.
Пиёдалар ҳам ўзига қулайини танлаб, велосипед йўлларидан юришади-кетишади, болалар аравачасини етаклаганлар ҳам шу йўлни афзал билади. Ўтиб кетиш учун сигнал чалсангиз, «нима қиласан бу ерда ҳайдаб, бор, бошқа ёқда ҳайда!» дейдиганлар ҳам топилади. Сиз эса йўлдагиларни туртиб юбормай, кимгадир зарар етказмай деб велосипеддан тушиб, пиёда юриб кетасиз.
Икки тарафнинг бир-бирини тушунмаслигига сабаб — велойўлларда махсус белгиларнинг йўқлигидир. Пиёдага йўл бошқа тоифадаги ҳаракатланувчига тегишлилигини англатадиган муҳрга муҳтожмиз. Мана, ҳозир Мустақиллик шоҳ кўчасидаги велойўлакдамиз. Қурилганига ҳали бир ой тўлмади, лекин мен айтаётган бирор белгини учратмайсиз.
Имкон борича махсус белгилари бўлмаган велойўлакларда ҳаракатланишдан қочаман. Гарчи йўл ҳаракати қоидалари бўйича велойўлак бўлган жойда бошқа йўллардан фойдаланиш мумкин бўлмаса-да, олдимдан чиқиши мумкин бўлган пиёдани ўйлаб, асосий транспорт йўлининг четидан ҳаракатланишга мажбур бўламан.
Велойўлакларни асосий транспорт йўлининг четки қисмида ҳам қуриш мумкин. Дунё тажрибасида мисоллар кўп ва йўлларимиз ҳам етарлича кенг бунга. Аммо бу йўлда тўғри ҳаракатланиш ҳали ҳам тартибга солинмаган юртимизда қатор муаммоларни туғдириши аниқ. Қозоғистонда мен назарда тутаётган ҳолат кузатилган. Айниқса, Олмаота шаҳрида бинолар зич жойлашгани ва ортиқча йўл йўқлиги учун велойўлакларни асосий йўлларнинг четида қуришган. Лекин бу велосипедчи ва автомобиль ҳайдовчиларининг доимий зиддиятига сабаб бўлмоқда. Олмаота ҳам Тошкентдек машиналарга тўла шаҳар ва велотураргоҳлар ҳам муаммо.
Туркия, АҚШ денгиз бўйларида узвий велойўлаклар қилиб велотрассаларни шакллантиришган. Яна Германиянинг Рейн дарёси бўйида бир тарафи Швейцариядан бошланиб, Франция ва Германия орқали Голландияни кезиб ўтадиган, узунлиги 1500 километрдан ортиқ бўлган Рейн велосипед йўли бор. Бунинг туризмга фойдасини-ку гапирмай — беҳисоб. Бизда ҳам шундай велотрассалар учун имконият етарли, менимча. Масалан, Тошкентдаги анҳорлар, Чирчиқ дарёси бўйида қилинса, нафақат, шаҳар кўрки, велосипедчи-ю сайёҳга ҳам манфаатли бўларди.
Яна бир катта муаммо — велотураргоҳлар. Айрим савдо нуқталарини ҳисобга олмасак, Тошкентда велотураргоҳларни учратиш қийин. Автомобилга тураргоҳ қилинганда велотураргоҳга ҳам илож топиш мумкин. Европада бу тизим автоматлаштирилган. Мингта велосипедга мўлжалланган тураргоҳга кирилганда махсус электрон доска орқали велотураргоҳнинг қайси нуқтасида қанча жой борлиги кўриниб туради. Велосипедингиз хавфсиз ҳолатда сақланишига кафолат бор. Бизда эса велотураргоҳ деганда темир боғлаб қўйилган манзарани кўрасиз, холос. Мабодо, қулфингиз бўлмаса, велосипедни тураргоҳга қўйишнинг ҳожати йўқ.
Автоматлаштирилган велотураргоҳ учун велосипедчи кўп бўлиши керак. Пойтахт йўлларида ҳаракатнинг тартибсизлиги, автоҳалокатларнинг кўплиги, инфратузилманинг абгорлиги аксарият велоҳаваскорларнинг шаштини сўндиради. Нидерландиянинг Гронинген шаҳрида йўллардаги умумий ҳаракатнинг 60 фоизини велоҳаракат ташкил этади. Ҳатто баъзи кўчаларида велосипеддан бошқа транспортда ҳаракатланиб бўлмайди. Назаримда, Тошкентда велоҳаракат умумий ҳаракатнинг 10 фоизини ҳам ташкил этмаса керак.
Маълумот учун: Тошкент шаҳар Статистика бошқармаси маълумотларига кўра, 2021 йил 1 апрель ҳолатига кўра Тошкент шаҳри аҳолиси сони 2 716 176 нафарни ташкил этган. Айни вақтда, Ўзбекистон транспорт тизими расмийлари берган маълумотларга кўра, Тошкент шаҳрида 40 мингдан ортиқ одам — шаҳар доимий аҳолисининг тахминан 7 фоизи — велосипеддан фойдаланади.
Тошкент шаҳар ҳокимлиги матбуот хизматининг «Дарё»га маълум қилишича, bike sharing тизимини йўлга қўйиш учун дастлаб Юнусободдаги тўрт ҳудуд — туманнинг 12-мавзеси, «Туркистон» метро бекати, МегаПланет савдо мажмуаси, «Универсам» савдо маркази велосипедларни ижарага бериш нуқталари сифатида танлаб олинган. Мазкур нуқталарнинг ҳар бири 10 тадан велосипед билан таъминланиши режалаштирилган; велосипедлар август ойининг охири — сентябрь бошларида Хитойдан олиб келинади. Тизим 2021 йилнинг кузида ишга тушиши кутилмоқда. Унда велосипедчи босадиган масофаси учун тўлов қилиб, велосипедни исталган bike sharing нуқтасига ташлаб кетиши мумкин. Келгусида шаҳарнинг барча туманларида бундай нуқталарни ташкил этиб, марказлаштириш режа қилинган.
Шаҳарда велосипед кўпаймаслигидан ким манфаатдор?
Ҳусниддин Ато, мусиқа бўйича эксперт, фотожурналистВелосипеддан мунтазам равишда фойдаланаётганимга шу йил августда 6 йил тўлди. Иш сабаб бир кунда жуда кўп манзилларга бориб-қайтаман. Вақтдан ютиш учун танлаганман буни. Ерусти ва ерости — метродаги тирбандлик, тиқилинч ва ортиқча кутишлар олти йилдан бери менга бегона. Қолаверса, чўнтакка ҳам фойда бўляпти.
Шу чоққача икки марта хавф остида қолдим. Бир марта олдимда кетаётган машина тўсатдан тормоз берди. Иккинчи сафар ортимда улов бор-йўқлигини текшираман деб шундоқ ўгирилганимда, бир машина шартта олдимга келиб тўхтади-ю, мувозанатни ушлолмай йиқилдим. Яхшиям, унча жиддий шикастланмадим.
Иккала воқеа ҳам велойўлак бўлмагани учун асосий йўлдан ҳаракатланаётганимда юз берган. Лекин нима қилай, ёнимда велойўлак бўлсаям ҳамон асосий йўллардан юраман, чунки мавжудлари ҳам сифатсиз. Ҳайронман, бу йўллар қандай стандартларга кўра қурилаётган экан?
Тушиб-чиқиш жойларининг баландлик ҳажми бир-биридан кескин фарқ қилади. Энди тўғри ҳаракатланаман деганда битта чуқурга тушасиз, ўзингизни сал ўнглаб олмай пастга ёки баландликка қараб кетасиз. Булардан эсон-омон, амаллаб ўтиб олсангиз, энди болалар аравачаси ё пиёдалар «масала»си кўндаланг туради. Бунданам амаллаб ўтсангиз, велойўлак тугаб қолади. Охирида, барибир, асосий транспорт йўлига ўтиб оласиз. Энди ҳисоблаб кўринг, қанча вақт йўқотдингиз?
Шаҳарсозликдаги бир хатони фақат бузиб тўғрилаш мумкин. 2018 йили велойўлаклар қурилиши бошланганда Тошкент шаҳар ҳокимлиги Транспорт бошқармасига: «Шу ерда тўхтанглар! Велсипеддан фойдаланувчилар, мутахассислар қурилаётган йўлакларни бирров кўздан кечириб ўз хулосаларини беришсин. Велойўлакларни худди Швейцариядагидек автобус йўли билан ёнма-ён қуриш ёки асосий ҳаракатланиш йўлининг энг охирги қисмини уларга ажратиш яхшироқ», — деган таклифни айтгандим. Ҳокимлик транспорт бошқармаси: «Таклифингизни қабул қиламиз, имкони бор албатта», — деганди. Лекин хатолар тугагани, таклиф амалда синаб кўрилгани йўқ. Эҳтимол, шаҳарда велосипедчилар кўпаймаслигидан кимдир манфаатдордир...
Велотураргоҳларнинг деярли йўқлиги — дард устига чипқон. Бирор ташкилотга иш билан борсангиз, велосипед қўйгани жой тополмайсиз. Ҳатто Вазирлар Маҳкамаси атрофида ҳам бундай жой йўқ. Бир гал хат ташлаш учун борганимда роса сарсон бўлганман. Четроққа қўяй десам, мумкин эмас деб қайтаришган. Унда нима қилишим керак? Буклаб-буклаб, чўнтагимга солмайман-ку!
Дарвоқе. Вазирлар Маҳкамасига велосипедда борганлар учун қандай шарт-шароит борлигини ўрганиш мақсадида «Дарё» фотомухбири пойтахт марказида бўлди. Марказий Кўргазмалар залининг ортида, жумладан, Вазирлар Маҳкамаси ходимлари ва бу идорага келадиган бошқа одамлар фойдаланадиган автотураргоҳ бор, лекин у ерда велосипедларни қолдириш учун алоҳида шароит — велотураргоҳ йўқ.
«Дарё» фотомухбири автотураргоҳдаги мавжуд аҳволни суратга тушириб қайтаётганида, ушбу ҳудудни қўриқлаш ва хавфсизлигини таъминлашга масъул бир гуруҳ шахслар уни тўхтатиб, олган суратларни ўчиртириб ташлаган. Ўзини таништирмаган ходим: «Бу ер қўриқланадиган ҳудуд. Автотураргоҳдаги машиналарнинг деярли ҳаммаси Вазирлар Маҳкамасида ишлайдиган одамларники. Камерангизга уларнинг рақамлари тушиб қолса, бизга гап тегади. Вақти келганда ушбу рақамлар алмаштирилади. Олган суратингиздан одамлар ўша машиналар шу автотураргоҳда туришини билиб олиши мумкин», — дея эътироз билдирган.
Фотомухбир машиналарни эмас, балки автотураргоҳдаги аҳволни суратга туширгани, суратларни машиналарнинг рақамларини яшириб чиқариш мумкинлигини, у бу ерда велосипедларни қолдириш учун шарт-шароит бор-йўқлигини ўрганаётганини билдирганида, масъуллар шундай жавоб берган: «Автотураргоҳга машиналарнинг ўзи сиғмайди-ю, велосипедга йўл бўлсин! Бу ерга велосипед минадиган одамнинг ўзи келмайди ва бизга ҳам кераги йўқ». Масъуллар мулоқот якунида «суратларда машиналарнинг рақами кўринмаса ҳам қайси ‘парковка’ экани билиниши мумкин»лигини баҳона қилиб, суратларни ўчиртирган.
Ўзим кўпқаватли уйда тураман. Уйимиз олдида велотураргоҳ йўқлиги учун кўчага шунчаки қулфлоғлиқ қўйишга кўзим қиймайди. Бир марта тунги чироқлари билан «датчик»ини ечиб кетишган. Уйим тор бўлсаям, даҳлизга киритиб қўяман.
Велосипед ҳайдашнинг ҳам қатъий қоидалари бор. Асосий йўлда ҳаракатланганим учун хавфсизлик менга ўта муҳим. Бошимда махсус кийим — шлем, велосипеднинг олд-орқасида чироқлар, икки билагимда махсус нурқайтаргич-яшил рангдаги браслетлар бўлади. Кечқурун чорраҳадан кетаётганда ҳаракатланаётганимни билдириш учун билагимдаги нурқайтаргич билан имо-ишоралар қиламан.
Велосипеддан фойдаланувчи нафақат велоқоидаларни, балки автомобилда юриш қоидаларини ҳам билиши керак. Бир йўлда юргандан кейин икки транспорт ҳайдовчиси бир-бири билан ҳисоблашади-да! Агар бири бошқасининг қаерда қандай ҳаракатланишини билмаса, ўзаро тушунмовчиликлар келиб чиқиб, ҳалокатларга олиб келиши мумкин.
Момоларимиз туя, от минишган — велосипед ҳайдашимнинг нимаси уят?
Гулноза Набиева, Тошкентдаги Гёте институти ходими, таржимон2005 йили Германияга магистратурада ўқишни давом эттиргани борганман. Вилгелм университетида германистика соҳаси бўйича таълим олдим. Мюнстерда яшаганим учун деярли ҳар куни ҳамманинг велосипедда ишга қатнаётгани ва доимий фойдаланишини кўриб-кузатардим. Илмий раҳбарим доктор Элмар Нойс велосипедим йўқлигини кўриб, хоҳласам, таътилга кетган қизларидан бириникини фойдаланиб туришимни таклиф қилди. Рози бўлдим-у, аммо ҳайдашни билмасдим. Устозим оиласи билан менга велосипед ҳайдашни ўргатди. Шу-шу велосипед ҳамроҳимга айланди. Машинага чиққудай бўлсам, экологияга зарар етказаётганимни ўйлаб виждоним қийналади.
Германияда машина ва велосипедлар учун йўллар ҳам, светофорлар ҳам алоҳида. Йўл ҳаракатининг барча иштирокчилари бир-бирини тушуниб, ҳурмат қилган ҳолда ҳаракатланади. Чунки белгиланган қонун-қоидалар маромида ишлайди. Бизда эса велосипедни ҳалигача кўнгил очиш, сайр қилиш воситаси деб билишади. На бошқа уловларнинг ҳайдовчилари, на пиёдалар ва на давлат велосипед ҳам транспорт воситаси эканини сезади. Ахир унда соатига 50 километр тезликда ҳаракатланиш мумкин. Автомашина ҳам ўртача шундай тезликда ҳаракатланади, аслида.
Қанийди, одамларимиз велосипедда кўпроқ юрса... Афсуски, велоинфратузилмамиз жуда ёмон. Ҳозир қурилаётган велойўллар ҳам талабга жавоб бермайди. Нега аввал тажрибаларни ўрганиб, синовдан ўтказиб, кейин йўл солмаймиз? Икки йилча олдин велоинфратузилмаларни велосипед ва пиёдалар йўлларини яхшилашга хизмат кўрсатувчи Planungsbüro VAR+ бюроси ёрдамида қурамиз дейишганди. Аммо бу йўллар на Германия тажрибаси асосида қурилганига, на миллиардлаб пул сарфланганга ўхшайди.
Тошкент шаҳар ҳокимлиги матбуот хизматининг «Дарё»га маълум қилишича, пойтахтнинг 31 та нуқтасида жами узунлиги 57 километр бўлган велойўлак ва пиёдалар йўлаги қуриш, бунинг учун (дастлабки ҳисоб-китобларга кўра) 216,82 миллиард сўм сарфланиши режалаштирилган.
Замонавий шаҳарсозликда велотранспорт учун барча шароит бўлиши шарт. Ташкилотлар шу енгилликни яратиб қўйса, одамларнинг оғири хийла енгиллашармиди... Гёте институти ходимларининг аксари велосипедда ишга келади ва велотураргоҳ ҳам мавжуд. Агар ходим ҳаракат учун қулайроқ кийимда келса-ю, уни алмаштиришга эҳтиёж сезса, махсус ваннахона, кийиниш хоналари бор. Бари илк қадамдан бошланади ва у қадамни айнан биз — ҳаммамиз ташлашимиз керак.
Турмуш ўртоғим, уч болам — ҳаммамиз велосипед ҳайдаймиз. Болалар мактабга кетарида бир кўзим йўлда бўлади. Нафақат, велойўллар, балки қолган йўллар ҳам болаларимиз учун хавфли. Катта йўллардан кўра ичкисининг хавфи юқори. Ҳали бир ҳафта бўлгани йўқ — Tashkent City яқинидаги велойўлакдан кетаётган ўғлимни машина туртиб кетди. Оёғи кўкариб, шишиб қолди. Худо бир асради. Бошқа зарар бўлмади. Шундай нохуш ҳолатлардан кейин ота-она боласини кўчага қай юрак билан чиқариб юборсин?
Биз дангаса, соғлом турмуш тарзидан қочадиган халқмиз. Кам ҳаракатланамиз. Велосипедда юрсам, кап-катта хотинни қаранглар, деб ғалати тикилишади. Ҳатто юзимга ҳам айтишади. Нимаси уят бунинг? Табиатни заҳарлаётганлар уялсин! Бу сохта сиполик. Момоларимиз от, туялар минишган-ку. Қолаверса, аёллар чиқиб-тушиши қулай бўлган алоҳида велосипедлар бор.
Ноқулайликлар сабаб велосипед ҳайдамай қўйдим...
Жамшид Эсонов, «Жонли қадам» бизнес лойиҳаси ассистентиИкки ой бўлди велосипед ҳайдаётганимга. Лекин инфратузилмадаги ноқулайликлар сабаб жамоат транспортига қайтдим. Иккита жойда ишлайман. Турар жойим Юнусобод билан иш жойим «Тинчлик» метро бекати орасида анча масофа бўлгани ва велойўлаклар узвий, мантиқий боғланмагани учун вақтим кўп кетди. Шу сабаб велосипедда ҳаракатланишни тўхтатдим.
Тўғри, машиналар қатнайдиган асосий йўлдан ҳам юриш мумкин. Велойўлак бўлмаганда рухсат берилади. Аммо кенг ва серқатнов жойдан фойдаланишга хоҳишим қолмади. Негаки автомобиль ҳайдовчилари велосипедчиларни ҳурмат қиладиган даражага ҳали етиб келмадик. Тўғри, тартибли ҳайдовчиларимиз ҳам бор. Балки билганимдан ҳам кўпроқдир улар. Аммо қоидаларни билмай, сизни бир тийинга олмай юрадиганлари ҳаётингизни ҳал қилиб қўйиши мумкин.
Германиядалигимда ўқиш ва ишга доим велосипедда қатнардим. Ўқишим уйимдан узоқлиги учун метро бекати олдига бориб, ўша ердаги велотураргоҳга велосипедимни қулфлаб, метрога тушардим. Қайтиш ҳам худди шу тарзда бўларди.
Тошкентдаги аксарият велойўлаклар тор қурилгани учун унга биттагина ҳаракатланувчи сиғади. Юнусободдаги собиқ «Қозоғистон» кинотеатри атрофидаги велойўлаклар бунга мисол. Стандартларга мос эмас улар, бошидан тўғри режаланмаган. Узвийлик, мантиқий давомли бўлмаган йўлларга Юнусободдаги «Шоҳсарой» тўйхонасидан Олой бозоригача бўлган масофани айтиш мумкин. «Юнусобод» («Универсам») деҳқон бозорига етганда велойўлаклар узилиб қолган.
Асосий йўлми ё ерости йўли — қай биридан ҳаракатланишга иккиланасан. Бунга тайинли ишора ҳам йўқ. Велосипедимни кўтариб, ерости йўлига тушсам, сотувчилар тўнғиллайди. Ҳаракатланаётганда кимгадир огоҳлантириш ниятида сигнал чалсангиз, «Йўлингни топ!» дейдиганларга нима дейишга ҳайронман. Германияда яёв кетаётганимда хаёл билан велойўлакка ўтиб кетганман. Ортимдан келаётган велосипедчи қаттиқ тормоз бериб, бўралатиб сўкканди.
Бизда велосипед бошқа транспортлардан ўгайга ўхшайди. У кўпгина шароитлардан мосуво қилинган. Ҳатто бузилганида тузатадиган устахоналар ҳам саноқли. Бир сафар собиқ «Қозоғистон» кинотеатри ёнида велосипедим балонининг дами қочиб, ноилож қолганман. «Шаҳристон» метро бекатигача пиёда судраб бориб, машиналар устахонасида тузатиб, уйга етиб олгандим.
Велосипед ҳайдовчиси сифатида энг ёмон кўрган нуқтам — «Шаҳристон» метро бекатининг атрофи. Асосий йўлдан юрсангиз қийналмайсиз, аммо пиёдалар йўлаги мавжуд қисмига ўтсангиз, қаердан ва қандай юришни билмайсиз. Айрим йўллар ўртасида 20 сантиметр баландликда бетон қуйилган, велосипедингизни кўтариб ўтишга мажбурсиз.
Велойўлакларни қураётганда улар велосипед юриши учун мос ё йўқлигини велосипедда юриб текширишса яхши бўларди. Чунки йўлнинг барча камчиликлари унда тегишли транспорт воситасида ҳаракатланганингда билинади. Ўша пайтда тўғрилашнинг ҳам имкони бор, ҳар ҳолда, осонроқ бўлади.
Бизда ҳам хориждагидек веломагистраллар ташкил қилинса, ҳаракат қулайлиги янада ортган бўларди. Юнусободдаги Шаҳидлар хотираси хиёбонидан Мустақиллик майдонигача оқиб ўтувчи канал бор. Шу икки нуқтанинг биридан бошқасига чўзилган масофада, канал бўйлаб веломагистрал қилиш мумкин.
Одамларни велосипеддан ҳаракатланишга ундаш борасида тажрибалар кўп. Айрим давлатларда велосипеддан мунтазам фойдаланувчилар учун имтиёзлар жорий этилган. Менимча, бизга имтиёзларнинг кераги йўқ — тўғри шароит яратилса кифоя.
Изоҳ (0)