Наманган вилоятининг Поп тумани ҳудудида жойлашган Арашан кўллари Ўзбекистоннинг энг гўзал, бетакрор ва сирли масканлари сирасига киради. «Дарё» мухбири Азизбек Абдувалиев денгиз сатҳидан 3 минг метр баландликда жойлашган ушбу кўллар тизимида бўлиб қайтди.
Энди пишаётган ўрик, сим билан ўралган дарахтлар ва яшин қайтаргич
Қамчиқ довонининг қоқ белида Эртош деб номланган қишлоқ бор. Арашанга шу ердан кетилар экан. Қишлоққа бурилишда қатор «Нива» машиналари ва йўловчиларга кўзимиз тушди.
Ҳайдовчимиз Умиджон Сатторовнинг айтишича, бу ердан Арашангача 60 километр чамаси масофа бор. Йўл тошлоқ ерлар, хавфли бурилишлар ва баланд-пастликлардан иборат бўлгани сабабли камида 3 соатда босиб ўтилади.
Бунинг учун одатда ўз даврининг йўлтанламаси ҳисобланган «Нива» машиналари ёлланади, чунки бошқа автомобилларнинг бу йўлларга яраши қийин. Тўғри, истиснолар ҳам учраб туради, чунки манзилга етиб борганимизда ҳатто Tico ва Spark машиналарини ҳам кўрдик. Шунингдек, Captiva, Trailblazer ва Toyota каби шахсий автомобилларида йўл олганлар ҳам кам эмас.
«Нива» машиналарининг Арашанга бориб келиши ўртача 600-700 минг сўмга баҳоланади. Машина салони тўла бўладими ёки бир киши, аҳамияти йўқ. Ҳайдовчилар орасида мавсум пайти ҳар куни шу йўлга қатнайдиганлари ҳам бор.
Арашанга борувчиларни икки тоифага бўлиш мумкин. Биринчиси, машҳур қайноқ булоққа тушиб, даволаниш истагидагилар.
Иккинчи тоифа бу жойларнинг гўзаллигидан баҳра олиб, кўлларни кўриш илинжидаги сайёҳлар.Улар одатда шахсий машиналари, чодирлари, спорт анжомлари билан келишади ва камида бир кеча қолишади.
Арашангача бўлган йўлдаги манзараларнинг ўзи ҳам ажабтовур.
Ҳаво ҳарорати паст бўлгани сабабли ўриклар энди пишиб етиляпти. Эртош қишлоғида дов-дарахтларнинг аксари сим билан ўраб қўйилган: бу ерларда кўплаб ўтлаб юрадиган мол-қўйлар шикаст етказмаслиги учун шундай қилинар экан.
Яна яшин қайтаргич ҳам эътиборимизни тортди. Об-ҳаво соат сайин ўзгариб турадиган ҳудуддаги энг керакли қурилма.
Осмон тўла юлдузлар, қани сенинг юлдузинг?
Манзилимизнинг биринчи бекати — Ёйиқ яйловларига кечки пайт етиб бордик. Бу ерда ҳайдовчимизнинг маҳалладоши бўлган чўпон Илҳомжоннинг чодирига жойлашдик.
Атрофда фақат шу каби тўрт-беш чодир, мол-қўй, от-эчки ва итлар.
Электр энергияси йўқ, движок ёки аккумулятор ёрдамида ёруғлик берилади. Чодирларнинг ёнида тандир ва ўчоқлар ўрнатилган.
Ёйиқ яйловининг тунги осмони ниҳоятда гўзал экан. Юлдузлар бунчалик ғуж ва қўл узатса етгулик масофада бўлиши, Сомон йўли эса яққол кўзга ташланишини тасаввур қилиш қийин.
Чарчаганимиз боис дарров ухлаб қолдик, бироқ ҳали тонг отмай операторимиз Жаҳонгир Акрамов бизни уйғотди. Арашан остонасида қуёш чиқишини биргаликда кутиб олишни таклиф қилди. Шундай қилдик ҳам.
Қайтишимизга чодирда дастурхон ёзилган ва қаймоқ, сариёғ, қатиқ тортилганди. Биз шу пайтгача қаймоқ деб нималарни еб юрган эканмиз...
Чўпон Адҳамжон Йўлдошевнинг айтишича, шу атрофларда 500 нафар чамаси ҳамкасблари бор.
Ҳар йили май ойларидан бошлаб қўй-қўзиларни яйловларга ҳайдаб келишади. Ҳар бир қўйни боқиб берганлари учун ойига ўртача 20 минг сўм ҳақ олишади. Август ойларида яна қишлоққа қайтиб кетишади, чунки бу ерларда қаттиқ совуқ бошланади, сентябрда ҳатто қор ёғиши ҳам мумкин.
Чўпонларнинг аёллари қурут, сариёғ тайёрлаб ҳам сотишади, ҳарна оилага кўмак.
Чўпон Илҳомжоннинг ўғли Диёрбек Халилов шу яйловларда катта бўлган. Поп туманидаги 52-умумтаълим мактабида таҳсил олади.
Баҳолари чакки эмас, математика фани ва футбол ўйнашни ёқтирар экан. «Манчестер Юнайтед» ва «Қўқон-1912» жамоаларига мухлислик қилади.
«1000 та қўй, 150 та молга қараймиз. Баъзан у ёқ-бу ёқларга тентираб кетиб қолади бизни хавотирга қўйиб. Хавотирланишимизнинг сабаби бўрилар ҳам бор, бўғизлаб кетиши мумкин. Чўпонлик менга ота касб, шу яйловларда катта бўлганман, лекин келгусида ўқитувчи бўлиш ниятим бор. Чунки устозлар болаларга билим ва қувонч улашади», — дейди Диёрбек.
Нонуштадан сўнг Ёйиқ яйловларида мазза қилиб от чоптирдик. Орамизда энди от минган дўстларимиз ҳам бор эди, лекин улар ҳам тезда бунинг сир-асрорларини ўрганишди. Сўнг «темир от» — «Нива»да Арашанбулоққа йўл олдик.
«Арашанбулоққа қўлтиқтаёқда келиб, оёғи билан юриб кетганлар бор»
Арашанбулоққа эрталабки соат 8 бўлмай етиб борганимизга қарамай булоқ атрофи чодирлар ва одамларга тўла эди.
Бизга шу ҳудуднинг оқсоқоли деб таништиришган Эрназар Мингбоевнинг айтишича, бу ердаги ер қаъридан чиқадиган қайноқ маъданли булоқда қишин-ёзин 38 даража ҳарорат сақланиб туради.
«Булоқ суви 27 хил дардга даво. Асосан бўғин, оёқ, бош оғриғи, юрак сиқилиши, оқ тушиши, яра ва тошмаларга даво истаб келишади. Носилка ёки қўлтиқтаёқда келиб, ўз оёғи билан юриб кетганлар бор. Жойнинг номи ҳам ‘дарди арисин» деган маънода Арашан бўлса ажаб эмас», — дейди Эрназар ота.
Луғатларни кўрганимизда бу сўз санскрит тилидан ўзлашгани ва «шифобахш қайнар булоқ» маъносини англатиши, бу атама нафақат ўзбеклар, балки бошқа туркий тилларда ҳам кўп учрашини билиб олдик.
Арашанбулоқ икки қисм — эркаклар ва аёллар бўлимларига ажратилган. Бўйи ва эни 2 метр чамаси келадиган ҳовузчага бир кирганда 5-6 киши тушиши мумкин, ортиғи сиғмайди ҳам. Булоқда ўртача 15-20 дақиқа туриш етади, ошиғи зиён етказиши мумкин деб ҳисобланади. Аслида бундан кўп муддатга навбатда турганлар ҳам имкон бермайди.
Булоқ яқинида тош девор билан ўралган намозхонага ҳам кўзимиз тушди. Айтишларича, бу ерларда қадимда Арашан бобо деган сўфий ҳам ўтган экан, лекин бу қанчалик ҳақиқат экани биз учун қоронғу.
Шунингдек, тепаликда чоғроққина қабристон ҳам бор. Вафот этган чўпонлар ва сайёҳлар олдинлари шу ерга қўйилган.
Арашаннинг номлари ўзи каби гўзал кўллари
Арашанда 4 та кўл — Узункўл, Чуқуркўл, Ойнаккўл ва Тулпоркўлга бордик.
Тоғлар ортида яна иккита музли кўл бор деб айтишди, лекин у томонларга ўтишга кўзимиз етмади.
Кўллар худди номлари каби ниҳоятда гўзал, уларни кўриб кўзингиз қувнайди. Чуқурлиги 12 метрдан 25 метргача.
Узункўл атрофида дам олувчилар кўп, қолганларида эса етиб бориш қийин бўлгани сабаб асосан сайёҳлар ва спортчиларни учратиш мумкин.
Тошкентлик Наталя Трошина шундайлар сирасидан экан. Турмуш ўртоғи ва икки фарзанди билан оилавий сайёҳат уюштиришади, шу пайтгача Қирғизистон, Қозоғистон ва Грузияда бўлишган.
«Арашан кўлларини ўзимиз учун 2015 йилда кашф этдик. Ўшанда май ойида келгандик. Ёмғир ёққани учун машинамиз ботиб қолиб, зўрға чиқариб олганмиз. Ўшанда қайтиб бу жойларга келмаймиз деб аччиқлангандим. Лекин Арашаннинг табиати ва об-ҳавосини севиб қолдик. Ўзингиз ўйлаб кўринг, Тошкентда жазирама ёз, бу ерда эса кечки пайт шапка, куртка ва кроссовкада бўлмасангиз совқотишингиз аниқ. Одамлардан холи, манзараси бетакрор, осмони фусункор. Шу сабаб ҳар йили уч-тўрт маротаба келяпмиз», — дейди Наталя.
Арашанга замонавий йўллар ва шароитлар зарур
Арашан ҳудуди Поп туманидаги тўртинчи секторга қарайди. Сектор раҳбари, туман солиқ инспекцияси бошлиғи Жамшид Бўтаевнинг айтишича, ҳудудда нафақат зиёрат ва тиббий туризм, балки яйлов туризми, от туризми, сув туризми, қишки спорт турларини ривожлантириш учун улкан имкониятлар бор.
Фикримизча, бунинг учун термал сувлар устида замонавий кабиналар барпо этиш, булоқ яқинидаги кўл атрофида ўтовлар қуриб, келган зиёратчилар учун табиий шароитда тунаб қолиш имконини яратиш, яйловда от миниш, қимиз, қатиқ, чўпон нонлари сотувини ташкил этиш мумкин.
Машаққатли тоғ йўли Арашанбулоққа инвестициялар жалб этишдаги асосий тўсиқлардан бири. Илгарилари Поп темир йўл станциясидан бу ергача текис ҳудуддан ўтган 30-35 километрлик йўл бўлгани, кейинчалик йўқолиб кетгани айтилади.
Бу йўлни тиклаб, замонавий кўринишга келтирилса, нафақат Наманган, балки мамлакат туризми учун ҳам янги бир йирик йўналиш кашф этилган бўлар эди.
Хуллас, Арашандан шундай таассуротлар ва мулоҳазалар билан қайтдик. Қайтганимиз ва шаҳарнинг жазирама, дим ҳавоси бизни қарши олгани заҳоти бу эртакнамо манзилларни соғинишни бошладик...
Изоҳ (0)