Бухоро вилоятидаги «Ғиждувон деҳқон бозори» акциядорлик жамияти 2019 йил декабрь ойида 120 миллиард сўм маблағ эвазига қайта тикланиб, фойдаланишга топширилган эди. Мазкур бозор 9,2 гектар ер майдонига эга бўлиб, 1880 ўринга мўлжалланган.«Дарё»га мурожаат қилган тадбиркор бозор раҳбари кредитдан мавжуд 2 миллиард сўм қарздорлигини сўндириш мақсадида тадбиркорлар дўкони деворига улаган ҳолда ўзбошимчалик билан енгил конструкцияли павильонлар қуришга киришганини, бу эса тадбиркорлар норозилигига сабаб бўлаётганини айтмоқда.
«Биз бозорнинг янги савдо мажмуасида барча имкониятлар яратилади, дейилгани боис ҳам катта маблағ эвазига дўконларни қуръа ташлаш йўли билан харид қилганмиз. Шунда бурчак, яъни ‘угловой’ қисмларда жойлашган дўконлар нархи 170 миллион сўм, ўрта қаторларда жойлашганлари эса 150 миллион сўмдан қилиб белгиланганди. Менга ‘А’ блокдан 56-дўкон, яъни бурчак жой тушди, сотиб олдим. Бироқ орадан бир йил ўтар-ўтмас, бозор маъмурияти ўзбошимчалик билан бурчакларда енгил конструкцияли павильонлар қура бошлади. Мурожаатимизга жавобан ‘қарзимиз катта, уни ёпишимиз керак’, деган важни келтириб, ‘қонунийлаштирилган ҳолда барибир қурамиз’, дейишди. Биз ҳам қараб турмадик. Мурожаат қилишга мажбур бўлдик. Дўкон оралиқлари жуда тор. Ёнғин ёки бирор фавқулодда ҳолатларда бундай тор йўлаклардан қандай тезкор фойдаланиш мумкин?» — дейди тадбиркор Жамшид Ҳусенов.
«Дарё» суриштирувига кўра, тадбиркорларнинг мурожаатлари ҳақли эътироз сифатида маъқулланган. Бухоро вилоят Қурилиш бош бошқармаси ўрганувлари юзасидан енгил конструкцияли савдо дўконлари ўзбошимчалик билан қурилгани, қурилиш ишларига рухсат берувчи ҳеч қандай ҳужжат расмийлаштирилмагани маълум қилинган. Бош блок иситиш-совитиш тизими билан таъминланмаган. Тарафлар билан тузилган шартномага кўра, бозор маъмурияти зиммасига бозор шаклини бузишга олиб келадиган қурилмалар қуришга йўл қўймаслик, бино ва иншоотларни ёритиш ҳамда ёритиш тизимининг доимий ишлашини таъминлаб, янгилаб бориш, блок биноси ва унга туташ иншоотлар атрофини, ҳудудни тоза сақлаш каби қатор мажбуриятлар киритилган. Бироқ шартнома мажбуриятларининг бозор раҳбарияти томонидан бузилгани тадбиркорлар ўртасида ишончсизликни келтириб чиқарган.
«‘Б’ блокда дўконим бор. Дўконим савдо қаторлари боши, яъни бурчак қисмига тўғри келгани учун ён томонни шиша девор билан ўраб олиш таклифи билан чиқдим, рад этишди. Кўп ўтмай, ўзлари шиша деворни ноқонуний ўрната бошлашди. Бу бизнинг савдомизга халал беради. Савдо учун жуда тор оралиқ қолади. Ваҳоланки, айнан бурчакдалиги учун ҳам бундай тартибда жойлашган дўконлар 170 миллион сўмга нархланган. Буни қандай тушуниш мумкин?» — дейди яна бир тадбиркор Илёс Қурбонов.
«Дарё» мухбири «Бозороқурилиш» МЧЖ ҳамда «Ғиждувон деҳқон бозори» акциядорлик жамияти раҳбари Вали Содиқов билан кўришиб, бозор расталари оралаб енгил конструкцияли қўшимча қурилмалар қурилишининг сабаби билан қизиқди.
«Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017—2019 йиллардаги 2858-сонли қарори асосида ‘Ғиждувон деҳқон бозори’ аксионерлик жамияти ҳудудида учта блокдан иборат савдо мажмуаси қурилиши режалаштирилган бўлиб, савдо дўконлари тадбиркорлар киритган маблағи ҳисобидан қурилиши белгиланган. Шунга асосан, дирекциянинг низоми ишлаб чиқарилиб, ҳар бир тадбиркор зиммасига буюртма асосидаги савдо дўконининг 150 миллиондан 170 миллион сўмгача миқдордаги тўловини 30 иш кун мобайнида амалга ошириш мажбурияти қўйилган. Лекин тадбиркорларимиз томонидан тўлов муддати бир йилдан ортиқ вақтга чўзилди. Шу сабабли қурилиш ишларини зудлик билан тугатиш мақсадида Халқ банкининг Ғиждувон туман бўлимидан 11 миллиард сўм кредит маблағини 26 фоиздан олдик. Айни пайтда кредит ҳисобидан 2 миллиард сўм қарздорлигимиз мавжуд. Шу боис блоклардан блокларга ўтиш жойида тадбиркорга зиён етказмаган ҳолда параллел тарзда енгил конструкцияли павильонларни тиклаш бошланганди», — дейди Вали Содиқов.
Суриштирув давомида бундай ноқонунийликдан туман ҳокимининг ҳам хабардорлиги, ҳоким томонидан ўтказилган йиғилишда қарздорликни сўндириш масалалари кўрилгани ва шунга кўра, имкониятни излаш учун режалар тузилганига ойдинлик киритилди.
Вали Содиқовнинг айтишича, мажмуанинг 2-қавати «нол»да турибди. Бўм-бўш. Ҳар бир блокда тикланган 64 тадан, жами 192 та дўкон эгасиз. Ҳар бир блокнинг ерости қисмларида ҳам 62 тадан 186 та дўкон мавжуд. Аммо бу ерда ҳам талайгина дўконлар бўш ва тадбиркорлар кўчиб ўтишни истамаяпти.
«Тадбиркорлардан иккинчи қаватга умуман талаб бўлмаяпти. Улар ‘Харидорлар биринчи қаватга зўрға киришади, иккинчи қаватга чиқишмайди ҳам’, деган важни келтиришяпти. Аслида, биринчи қаватдаги қўшимча қурилмаларни ўрнатиш ҳам шулар сингари бошқа кўплаб тадбиркорларнинг талаб-истагига қараб белгиланган эди. Дўконларни тадбиркорларга мажбурлаб сотишга ҳаққимиз йўқ. Дўконлари мавжуд расталар кўп, ҳудуд катта ва кенг, бўм-бўш», — деди бозор раҳбари.
Тадбиркорларнинг билдиришича, улар эътирозидан сўнг вилоят қурилиш бош бошқармасининг хатига асосан, ўзбошимча қурилиш тўхтатилиб, бир нечтасигина олиб ташланган.
«Юқоридан комиссия ёки мухбирлар келишса, ҳамма ёқни тозалаб, кўчадаги ёйма бозорларни йиғиштиришга тушишади. Ёйма бозорни кўрган харидорлар ичкарига киришмайди ҳам. Ишонсангиз, бугун соат 14:00 га яқинлашаётган бўлса, шу пайтгача умуман савдо қилганим йўқ. Янги бозорни тиклаб, бизни ишонтириб, келтириб қўйишганига эса уч йил бўляпти. Аммо ҳали-ҳануз кўча бозори авжида. Устига устак, қонунни бузиб, қўшимча дўконлар қуришгани ачинарли», — дейди ёш тадбиркорлардан бири.
Маълум бўлишича, бозорнинг ерости қисмлари ҳам тадбиркорлар томонидан юқори қаватдаги сингари 150 миллион сўмдан 170 миллион сўмгача бўлган маблағ эвазига сотиб олинган. Ерости дўконлари нам, зах ва совуқ. Иситиш-совитиш мосламалари ўрнатилмаган. Тадбиркорларнинг билдиришича, ерости савдо дўконларининг зах ва намлиги етмагандек, ёғингарчилик кунларида ерости савдо йўлларини сув босади. Электр энергияси ҳам бир кунда камида икки-уч маротаба ўчади.
«Янги мажмуа ‘подвали’дан савдо учун ўрин-жой олганман. Аммо у ерда савдо бўлмайди. ‘Подвал’ларга ҳеч ким кирмайди. Савдо қилишнинг имкони йўқ. Шу боис менга ўхшаган 30-40 киши ўз маҳсулотларимизни кўчада, ёймага чиқариб сотишга мажбур бўляпмиз. Ижарачига бир ойда 500 минг сўм тўлайман. Молимни сотиб, қарзимдан қутилдим. Шароит яратиб берилса, биз ҳам ўз жойимизда ўтириб ишлаймиз. Аммо ҳеч қандай шароит йўқ-да», — дейди Умида Атоева.
Ерости савдо дўконлари шароитини кузатар эканмиз, тадбиркорлар талаби бежиз айтилмаганига гувоҳ бўлдик. Бозорга кириш йўлакларини кўча савдоси билан шуғулланаётганлар маҳсулоти тўсиб қўйган, ёмғир сувлари тўпланиб, нам ва зах таъсирида ёқимсиз ҳид анқимоқда. Бундай шароитда дўконлардаги озиқ-овқат ва ноозиқ-овқат маҳсулотлари ўз сифатини йўқотмаслигига кафолат йўқ.
«Аслида, енгил конструкцияли павильонлар қурилиши бўйича ёзган ‘ёзувчилар’нинг ўзида муаммо. Касса аппаратлари йўқ, давлатга пул тўлашмайди, савдо дўконидан ичкарисини ижарачи тадбиркорга, ташқарисини эса бошқа ижарачи тадбиркорга қиммат нархларда берган. Уларнинг виждони йўқ. Бунинг учун бозор маъмурияти қаршилик кўрсатмаяпти-ку», — дейди тадбиркор Манзура Атоева.
Тадбиркорлар орасида ўзига тегишли жойни бошқага ижарага бериб, ўзи эса солиқ ва патент тўламаган ва бошқа бозорда савдо қилаётганлар ҳам учради. Бироқ бу бошқа масала.
«Камчиликларни жойига бориб, ўргандик. Ноқонуний деб ҳисобланган енгил конструкцияли павильонларни бузиб ташлаймиз. Бироқ эътироз билдираётган айрим тадбиркорларнинг ўзида ҳам камчиликлар мавжуд. Жумладан, маҳсулотини кўчага чиқариб сотяпти. Тўғриси, кўчадагилар йиғиштирилади, орқага қайтишимиз билан яна қайтиб йўлда ўтиришади. Буни ҳам қатъий тартибга солиш чораларини кўрамиз. Бозордаги автотураргоҳга келсак, ҳақиқатан тадбиркорлар таклифи билан, зарурат юзасидан вақтинча қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотишга мўлжалланган ҳудудга ўзгартирганмиз. Бунинг ортида айни пишиқчилик даври ва байрамлар олди аҳоли фаровонлигини таъминлаш мақсади ётибди. Наврўз байрамидан сўнг автотураргоҳ сифатида қайта фойдалана бошлаймиз», — дейди Вали Содиқов.
Вали Содиқовга кўра, бозор ҳудудида 5 та автотураргоҳ бўлиб, уларда бир пайтнинг ўзида 1200 та транспорт воситасини сақлаш учун жой мавжуд.
«Бозорнинг қарздорлиги кўп. 2018 йилнинг августидан 2019 йилнинг декабрь ойига қадар қурувчи ташкилотлар томонидан олиб борилган қурилиш ишларидан 23 миллиард 735 миллион қарздорлик мавжуд. Вилоят раҳбари томонидан ушбу қарздорликлар қисман маҳаллий бюджет ҳисобидан қопланиши билдирилди. Маблағлар тушиши билан блокларда мавжуд иситиш-совитиш тизимлардаги муаммоларни бартараф этиш чораларини кўрамиз», — деди Вали Содиқов.
Мақола эълон қилиниши арафасида бозор масъули «Дарё» мухбирига қўнғироқ қилиб, ўзбошимча қурилмалар журналистик суриштирувнинг эртасигаёқ бартараф этилганини маълум қилди.
Изоҳ (0)