Сил қандай касаллик? Унда сақланиш учун нималар қилиш керак? Эксперт билан суҳбат
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига кўра, дунё бўйлаб 10 миллиондан ортиқ одам сил касаллигидан азият чекади. Энг ачинарлиси, ушбу касалликнинг давоси бўлса-да, ҳар йили 2 миллионга яқин киши унинг оқибатида ҳаётдан бевақт кўз юмади. Бунинг сабабларидан бири аҳолининг сил касаллиги хусусида етарлича маълумотга эга эмаслигидир.
Сил хусусида етарлича маълумотга эга бўлиш ва мавзу доирасида саволларимизга жавоб олиш мақсадида Бухоро вилояти фтизиатрия ва пулмонология марказининг ташкилий услубий ишлар бўлим мудири, олий тоифали фтизиатр врач Жамшид Раҳимов Жалилович билан суҳбатлашдик.
—Ассалому алайкум, Жамшид Жалилович. Авваламбор, вақт ажратганингиз учун ташаккур! Дастлаб бизга сил касаллиги хусусида маълумот берсангиз.
— Ассалому алайкум! Албатта, дунёнинг кўп мамлакатларида аҳолининг катта қисми сил микобактерияси билан зарарланган. Сил – умумий юқумли касаллик бўлиб, организмнинг ҳамма аъзоларини шикастлаши мумкин. Уни кўзга кўринмайдиган майда бактериялар – сил таёқчалари юзага келтиради. Сил таёқчалари организмга киргач, узоқ вақт яшовчанлигини сақлаб қолади. Орадан кўп йиллар ўтгач, организм учун нохуш шароитлар таъсирида, кўп ҳолларда, сил таёқчалари ўпкани зарарлайди, баъзи ҳолларда марказий нерв тизими, суяк-бўғим, буйраклар, жинсий аъзолар, лимфа тугунлари, қорин бўшлиғи аъзолари, тери, кўз ва бошқа аъзолар сили ривожланиши мумкин.
— Сил касаллиги қандай йўллар орқали юқади? Инсоният бу касалликдан қай даражада ҳимояланган?
— Сил таёқчалари кўп ҳолларда организмга нафас йўли орқали ўтади, ўпка тўқималарида ривожланади ва кўпаяди. Ўпка тўқимасида бўшлиқ (каверна)лар ҳосил бўлади. Бу бўшлиқларда миллионлаб сил микроблари бўлади. Микроблар бемор йўталганда, аксирганда, қаттиқ гаплашганда, тупурганда балғам зарралари билан атрофга отилиб чиқади ва сачрайди. Бу кўзга кўринмас балғам зарраларида минглаб сил таёқчалари бўлади. Сил бактериялари бир неча соатгача сақланиши мумкин, айниқса хона ҳавосида узоқ вақт сақланиб қолади. Ўпка сили билан касалланган бемор хонада узоқ вақт қолса, бактерияларнинг сони кўпайиб, бошқа кишиларнинг нафас йўлларига ўтади. Бу силни юқтиришнинг асосий йўли бўлиб, ҳаво-томчи усули деб юритилади. Бемор дуч келган жойга балғам ташласа, вақт ўтиб қуриб, сил таёқчалари ҳавога чанг билан кўтарилади ва нафас йўллари орқали соғлом кишиларга ўтади. Демак ҳеч ким сил таёқчаларнинг юқишидан ҳимояланган эмас, чунки ҳаво ҳамма учун умумийдир.
— Касалликнинг асосий симптомлари ҳақида гапириб ўтсангиз. Сил касаллигига чалинган кишиларда қандай белгилар кузатилади?
— Касалликнинг дастлабки белгилари:
- йўталнинг 2 ҳафтадан ортиқ давом этиши;
- вақти-вақти билан иситманинг кўтарилиши;
- дармон қуриб, тез чарчаш, ортиқча кўп терлаш;
- озиб кетиш;
- иштаҳасизлик;
- кўкрак қафасида оғриқ пайдо бўлиши.
— Сил касаллигини юқтирганларда касаллик қандай кечади?
— Сил бактерияларини юқтирганларнинг барчасида ҳам касаллик ривожланмайди. Касалликнинг ривожланиши организмнинг иммунитети, яъни организмнинг касалликка қарши курашувчанлигига боғлиқ. Организмнинг касалликка қарши курашувчанлиги (иммунитет) пасайганда, касалликнинг ривожланиш эҳтимоли ортади. Ўз вақтида овқатланмаслик, кашандалик, спиртли ичимликларга ружу қўйиш кабилар инсоннинг касалликка қарши курашувчанлиги хусусиятларини сусайтиради ҳамда сил касаллигининг ривожланишига замин яратади.
Сил кўп ҳолларда грипп ёки нафас йўлларининг шамоллаши ниқоби остида кечади. Нафас йўлларини шамоллашида ишлатиладиган дорилар эса сил таёқчаларига таъсир қилмайди. Оқибатда одам касалликни ўтказиб юборади. Агар бемор вақтида даволанмаса, йўтал кучайиб, балғам ажралиб чиқади, баъзан қон тупуради.
— Сил касаллигини даволаш мумкинми? Агар мумкин бўлса, бемор нималарга эътибор қаратиши лозим?
— Сил узоқ давом этадиган касаллик. Уни даволаш 6—8 ой муддатни талаб этади. Бу муддат давомида шифокор тавсия этган дориларни қабул қилишда танаффусга мутлақо йўл қўймаслик керак. Агар бемор даволаниш давомида ўзини яхши ҳис этиб, дорилар ичишни тўхтатиб қўйса ёки вақтида ичмаса, сил таёқчалари дориларга нисбатан чидамлиликни шакллантиради, оқибатда сил таёқчасининг бу дорига чидамли бўлган бошқа кучлироқ турлари пайдо бўлади. Силнинг бу турларига қарши курашиш анча қийин кечади, даволаниш узоқ чўзилади. Агар бемор даволанмаса, касаллик ўлимга олиб келади. Даволаниш давомида касалликнинг юқумлилиги камайиб боради.
— Халқ орасида сил касаллигининг авлоддан авлодга ўтиши хусусида фикрлар юради. Шу фикрлар қай даражада тўғри?
— Сил ирсий касаллик эмас, у наслдан наслга ўтмайди. Фақат яқин мулоқотда бўлганлиги сабабли беморнинг оила аъзоларига касалликнинг юқиш эҳтимоли юқори бўлади. Шунинг учун сил касаллиги баъзи ҳолларда оилавий кўринишга эга бўлиши мумкин.
— Юртимизда сил касаллиги профилактикаси билан боғлиқ амалиётлар хусусида ҳам маълумот берсангиз
— Сил касаллигини аниқлаш ва даволаш хизматлари бепул кўрсатилади. Ҳозирги вақтда силга қарши эмлаш (БСЖ) туғруқхонада, чақалоқ ҳаётининг биринчи кунларида ўтказилади. Эмлашнинг таъсири 5—7 йилдан кейин камаяди. Шу муносабат билан қайта эмлашлар ўтказилади.
— Сил касаллигига чалинмаслик учун нималарга эътибор бериш керак?
- Ҳар йили камида бир марта шифокор назоратидан ўтиб туринг.
- Кашандалик, ичкиликбозлик ва гиёҳвандлик каби иллатларни шаклланишига йўл қўйманг, чунки улар касаллик ривожланишига замин яратади.
- Кун давомида ўз вақтида овқатланинг.
- Хоналарга қуёш нури тушиб туришини таъминланг. Сил таёқчалари зах ва қоронғи жойларда узоқ вақт сақланиб қолади. Қишда форточкани очиб, хонани тез-тез шамоллатиб туринг. Илиқ ва иссиқ кунларда эса деразани кун бўйи очиб қўйинг.
- Хоналар, жиҳозлари чангини нам ёки ҳўл латта билан артинг.
- Ўрин-кўрпа, ёстиқ каби ювилиши қийин бўлган буюмларни офтобда ёйиб туринг.
