Тошкент шаҳар ИИББ: Абдулла Қодирий ҳам милицияда хизмат қилган

Адиб Абдулла Қодирий Тошкент шаҳрида 1917 йилда тузилган халқ милициясида кўнгилли сифатида хизмат қилган. Бу ҳақда 12 февраль куни Тошкент шаҳар ИИББда «Шон-шараф» музейи очилиши маросимида маълум қилинди, дея хабар бермоқда «Дарё» мухбири Мусулмонбек Иброҳимов.

Президент Шавкат Мирзиёев 12 февраль куни Тошкент шаҳар ички ишлар бош бошқармасига ташриф буюрган эди. Ташриф давомида президентга бошқармада янги ташкил этилган музей фаолияти ҳақида ахборот берилган.

Музей ҳақида маълумот берган капитан Элбек Нормўминовнинг айтиб ўтишича, 1917 йили февраль инқилобидан кейин Тошкентда ишчи-деҳқон милицияси ташкил этилади ва унга маҳаллий халқ вакиллари, асосан, ёшлар кўнгилли сифатида қўшилади.

«Февраль инқилоби таъсирида оддий халқ вакиллари мамлакат бошқарувида ижобий ўзгаришлар бўлишига умид қилиб, бу ўзгаришларнинг олдинги сафида бўлишга интилди. Жумладан, ўзбек романчилиги асосчиси Абдулла Қодирий ҳам ўша даврда тузилган халқ милициясига кўнгилли бўлиб ёзилган эди», – деди музей ходими.

Абдулла Қодирий бу ҳақда ўзининг таржимаи ҳолида шундай ёзади: «Николай тахтдан йиқилғонидан кейинги оддий халқ милициясига кўнгилли бўлиб ёзилдим... Николайнинг тахтдан йиқилиб, ҳуррият бўлғонига хурсандлигим дунёга сиғмас эди».

Музей икки қисмга бўлинган. Биринчи қисмда Ўзбекистон ҳудудида биринчи ички ишлар органларининг ташкил этилиши ва унгача бу вазифани бажарган тузилмалар ҳақида жонли тарих гавдаланган. Иккинчи қисмда эса Ўзбекистоннинг мустақилликдан кейинги ички ишлар тизими ҳақида ҳикоя қилувчи экспонатлар жойлаштирилган. Музей барча тарих ихлосмандлари учун очиқ ва бепул.

Маълумот учун, Абдулла Қодирий – шоир ва ёзувчи, драматург ва публицист, ўзбек адабиётида роман жанри асосчиси. Қодирийнинг асарлари ўзбек халқи ҳаётига бағишланган. Абдулла Қодирийнинг нашр этилмаган ХХ асрнинг 20 йиллари ёзилган саҳна асари асосида режиссёр Марк Вайл ўзининг Тошкентдаги Илҳом театрида «Oппoқ қора лайлак» саҳна асарини қўйган.

Абдулла Қодирий (Жулқунбой) 1894 йил Тошкентда бадавлат савдогар оиласида туғилган. Ёшлик ва ўсмирлик йилларидаги муҳит – савдогарлар, бойлар ва камбағал деҳқонлар, иқтидорли ҳунармандлар, доим муҳтожликда кун кечирувчи косиблар ва ерсиз деҳқонлардан иборат бўлган. Ушбу меҳнаткаш халқ дунёси, шунингдек, шаҳар зиёлилари бўлажак ёзувчи шаклланишида муҳим ўрин тутган.

Абдулла ёшлигидан узоқ умр кечирган (Қодир ака 102 йил умр кўрган) ва кўпни кўрган отасининг ҳикояларини тинглаб ўтирар эди, отасидан у адабий фаолиятида асқатган сезгир кузатувчанликни мерос қилиб олган. Унинг отаси боғдорчиликни жуда яхши кўрган, шу сабаб, Қодирийнинг ўзини боғбоннинг ўғлиман, деган фикрларини учратиш мумкин. Абдулла Қодирий аввалига мусулмон мактабида (1904—1906), кейин — рус-тузем мактабида (1908—1012) ўқиб, муваффақиятли якунлайди. 1912 йилга келиб, Абдулла Қодирийнинг нисбатан биринчи адабий тажрибалари бошланади. Ўзининг илк нашр этилган асарларида – «Хотинбоз» (1915) ва «Бахтсиз куёв» (1915) ҳикояларида эски ўзбек турмушининг чизгилари ҳажвиёна ифодаланган. 1915—1917 йиллар Қодирий Абдул Қосим мадрасасида араб ва форс тилларини астойдил ўрганади. Ёзувчининг инқилобдан аввалги асарларида жадидчилик таъсири сезалади.

Совет даврида А.Қодирий В.Я.Брюсов (1924—1925) номидаги Москва адабий курсларида ўқийди, сўнгра, 1925—1926 йиллар Тошкентда, «Муштум» ўзбек ҳажвий журналида ишлайди. Қодирийнинг роман ва қиссалари («Ўтган кунлар», «Меҳробдан чаён»), шунингдек, жамоавий ижоди («Обид кетмон» қиссаси) XIX аср тошкентлик ва қўқонлик ўзбеклар ҳаётига бағишланган. «Ўтган кунлар» романи катта шуҳрат қозонган. Барча зиёлилар ушбу китобни ўқишга интилган. Ва ҳатто, саводсиз кишилар уни тинглаш учун гуруҳ бўлиб тўпланишган. Кўплаб ўзбек оилаларида романнинг Отабек ва Кумуш қаҳрамонларининг исмлари пайдо бўла бошлаган.

Абдулла Қодирий қатағон қилинган. 1937 йилнинг 31 декабрида «халқ душмани» сифатида ҳибсга олинади, бунга ҳасадгўй «қаламкаш ҳамкасблари» қўл урган. 1938 йилнинг 4 октябрь куни ёзувчи отиб ташланган, ўлимидан сўнг оқланган. Тошкентдаги Хўжа Аламбардор (Камолон) қабристонига дафн этилган.