Молдовадаги сиёсий ғалабанинг Россияга таъсири. Рустам Имомали Тожикистоннинг меросхўрими? Жаҳон матбуоти шарҳи

«Дарё» ўтиб бораётган ҳафтада дунё матбуотида эълон қилинган ва муҳокама марказида бўлган мақолалар шарҳи билан таништиради.

Майа Сандунинг Молдовадаги ғалабаси Путин учун нимани англатади?

Майя Санду 1972 йилда Молдованинг Фалешт раёни Рисипен қишлоғида туғилган. Отаси ветеринар шифокор, онаси қишлоқ мактаби ўқитувчиси. Санду 1989–1994 йиллар мобайнида Молдовадаги Иқтисодий академиясида таҳсил олди. 1994 йилдан Молдова Иқтисодиёт вазирлигида ўз меҳнат фаолиятини бошлади. 2010 йилда Гарварднинг Жон Кеннеди номидаги давлат бошқаруви институтини тамомлади ва 2010–2012 йиллар мобайнида Жаҳон банки ижрочи директорининг маслаҳатчиси сифатида фаолият юритади.

Ғарбга яқин қарашларга эга Сандунинг ғалабаси Путин учун ўзининг яқин қўшнилари билан муносабатларига салбий таъсир қилади. Молдоваликлар ҳам қирғизлар ва беларусликлар каби рус сиёсатчиларининг сиёсий этикага мос келмайдиган хатти-ҳаракатларидан чарчади. Қирғизистон, Беларусь ва Молдовадаги сайлов натижалари Путин сиёсатининг бу мамлакатлардаги мағлубияти сифатида баҳоланмоқда.

Собиқ совет давлатларида демократия ниқоби остида ҳокимият тепасига келаётган сиёсатчилар ўз мамлакатларида сезиларли сиёсий ислоҳотлар қилишга шошилмаяпти  натижада, улар ўзларини расмий Кремль қўллаётган нодемократик режим тарафдорлари эканини намойиш қилиб қўймоқда. Ҳаттоки, бу раҳбарлар демократик анъаналарга ҳужум қиляпти. Бу эса сохта сайловлар, оммавий ахборот воситаларини тегиб қўйишга бўлган интилишларда кўзга ташланмоқда.

Путин эса ўз чегараларига яқин жўғрофий ҳудуддаги сиёсий вазиятларда бепарволик ёки эҳтиёткорлик билан иш кўрмоқда. Арманистон ва Озарбайжон ўртасидаги можарода ҳам Путин ўз иттифоқчиси бўлган Арманистонни ўз ҳолига ташлаб қўйди. Бу эса расмий Кремлнинг Туркия билан муносабатларни янада кескинлаштирмаслиги тарафдори эканини исботи ҳамдир. Путинда ҳозир 2014 йилда Қримни босиб олишда кўрсатган шижоатдан асар қолмагандек.

Ноябрь ойининг бошларида Молдовада ўтказилган сайловларда ғарбча дунёқарашга эга бўлган Майя Сандунинг ҳокимият тепасига келиши ҳам Путиннинг ташқи сиёсатдаги мағлубиятларидан бири ҳисобланади. Кремлга яқин хослар Молдовада Кремлнинг ўз одами бўлган Игор Додон сайловларда ғалаба қилади, деган ишончга эса путур етди.

Санду эса Кремлдан кўра Ғарб билан интеграциялушувни чуқурроқ ва кенг кўламли бўлишини истаётган сиёсий раҳбардир. Путин Сандуни ғалабаси билан табриклаган бўлса-да, бу Путинда Молдова ва Россиянинг келажакдаги муносабатлари ҳақида бир талай саволларни уйғотган бўлса ажаб эмас. Қолаверса, молдованлар ҳам рус олигархлари этагидан тутаётган сиёсатчиларнинг коррупцияга берилгани, адолатсиз сайловлардан безор бўлди. Улар ғарбда бўлгани каби яхши таълим олишга, сайловларнинг адолатли ўтишига кўпроқ хайрихоҳ.

Сандунинг ғалабаси эса Россиянинг мамлакатда таъсири сусайишидан дарак. Санду 20 ноябрь санасида рус тинчликпарвар кучларининг Днестр бўйи Молдова республикасидан олиб чиқиб кетилишини талаб қилди. Бироқ собиқ руспараст президент Игор Додон ва Россия Федерацияси кенгаши аъзоси Алексей Пушков Днестр бўйи Молдовасидан рус кучларининг олиб чиқиб кетилиши минтақада низога олиб келишини таъкидлади. Днестр бўйи Молдова республикаси 1990–1991 йилларда ташкил топган, аммо ҳозирга қадар таън олинмаган мамлакатлардан бири ҳисобланади.

Санду, шунингдек, Майя Санду Украина ва Молдова муносабатлари ҳақида гапирар экан, Қрим Украинанинг ҳудуди эканини билдирди. Рус сиёсий доиралари эса Сандунинг бу баёнотини қўпол сиёсий хато дея, Қрим Россияга референдум воситасида қўшиб олинганини, ҳеч қандай аннексия бўлмаганини таъкидлади.

Майя Санду олдида ҳозирда расмий Кремль билан ҳал қилиниши лозим бўлган бир қатор масалалар мавжуд. Аввало, Санду молдовалик мигрантларнинг Россияда ишлаш, пенсия олиш каби масалаларни ҳал қилиши, рус-молдова иқтисодий ҳамкорлигида барча тенг ҳуқуқли равишда руслар билан савдо қилиш борасида музокаралар олиб бориши керак. Санду учун эса рус-молдова муносабатларини бир ўзанга солиш анча қийин кечишини кутиш мумкин.

Рустам Имомалининг Москвага сафари унинг сиёсий вазни ортиб бораётганидан даракми?

Тожикистон президенти Имомали Раҳмоннинг ўғли Рустам Имомали Тожикистон парламентининг спикери сифатида ўзининг дастлабки расмий сафарини Москвага уюштиришдан бошлади.

24 ноябрдаги сафардан кўзланган мақсад тожик мигрантларнинг Россияга киришлари борасидаги чекловларни юмшатишдан иборат деб ҳисоблашмоқда. Тожикистон Россиядан юборилаётган пул жўнатмаларига ниҳоятда боғлиқ ва бу тожикистонликлар орасида муҳим мавзулардан бири ҳисобланади. Рустам Имомалининг мазкур масалада Москвага ташрифи сўнгги пайтларда Рустам Имомалининг Тожикистоннинг бўлғуси раҳбари бўлиши ҳақидаги тахмин ва фаразларни ҳам юзага чиқармоқда.

32 ёшли Рустам Имомали Москва шаҳрида Федерация кенгаши спикери Валентина Матвиенко, Москва шаҳар мери Сергей Собянин каби юқори мартабали шахслар билан мулоқот ўтказди. Мазкур учрашувларнинг бош мавзуси Россиядаги тожик магрантларининг иш шароитларини яхшилаш ва қўшимча имкониятлар яратиш ҳақида бўлди.

Вице-премер Алексей Оверчук билан мулоқот чоғида Рустам Имомали пандемия пайтида Россия ва Тожикистон ўртасидаги авиа қатновларни йўлга қўйиш борасида ҳам фикр алмашди. Айни пайтда икки мамлакат ўртасида чартер рейслар амалга оширилмоқда. Коронавирус пандемияси сабаб икки мамлакат ҳам халқаро парвозларга кескин чекловлар ўрнатди.

Тожикистон меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги маълумотларига кўра, COVID-19 пайтида тожик мигрантларининг Россияга кириши 57 фоизга камайди. Россия марказий банки эса тожик мигрантларининг Тожикистонга пул ўтказмалари 40 фоизга ёки 681 миллион долларга қисқарди. 2019 йилги маълумотларга солиштирганда мазкур рақамлар пандемиядан олдинги даврда 1 миллиард 111 миллионни ташкил қилганини кўриш мумкин.

Рустам Имомали рус мулозимлари билан мулоқот чоғида 15 декабрга қадар ҳужжатларини тўғрилай олмаган тожикистонликларга умумий афв эълон қилинишини сўради. Шунингдек, Тожикистон парламенти спикери рус ҳукуматидан Тожикистонда рус тилини ўрганиш учун кенгроқ имкониятлар ташкил қилиш зарурлиги ҳақида гапирар экан, тожикистонлик мигрантларга Россияда ишлаш мақомини кўтариш борасида қўшимча қилди.

Рустам Имомалининг Москвага сафаридан айни даврда Тожикистон иқтисодиёти кўп жиҳатдан Россияга боғлиқ эканини кўриш мумкин. Унинг мазкур ташрифи келажакдаги сиёсий нуфузи учун ҳам катта аҳамиятга эга. Айни шу сафаргача Рустам Имомали асосан отаси ҳамроҳлигида Наврўз байрамини нишонлаш тадбирларида кўриниш бериб келар эди.

Москвадаги музокараларнинг самарали кечиши эса Рустам Имомалининг самарали келишувларга эриша оладиган сиёсий раҳбар сифатида оммага маълум қилиши учун ўта муҳим. У ўз олдига қўйган мақсадига эриша олса, кейинчалик 68 ёшга тўлган отаси Имомали Раҳмоннинг давомчиси сифатида мамлакатни бошқариш имкониятини қўлга киритиши мумкин.

Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.