• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12831.81
    • RUB163.75
    • EUR14606.45
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +32°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Фернан Магелланнинг «муваффақиятсиз» экспедицияси. Дунё айланаси бўйлаб илк саёҳатга 501 йил тўлди

    Мактаб география дарсидан кўпчилик яхши биладики, дунё бўйлаб илк тўлиқ айлана саёҳатни Фернан (Фернандо) Магеллан исмли капитан бошчилигида испан кемалари амалга оширган эди. Ўша саёҳат 1519 йилнинг 20 сентябрида, яъни бундан роппа-роса 501 йил муқаддам бошланган эди. Сана муносабати билан «Дарё» ушбу тарихий саёҳатга оид қизиқ фактлар ҳақида ҳикоя қилади.

    Фернан Магеллан.

    Фернан Магеллан.
    Фото: Google Photos

    Буюк географик кашфиётлар бошланганидан кейин, «янги дунё»даги ерларни ўзаро тақсимлаб олиш учун Европанинг энг ғарбидаги икки давлат – Испания ва Португалия рақобатга киришиб кетган эди. Бу икки мамлакат ҳатто 1494 йилда Тордесильяс келишувини ҳам имзолаган бўлиб, унга кўра, замонавий координата системасига кўра 49 даража ғарбий узунликдан шарқдаги барча денгиз ва океанларни ва уларда очилган янги ерларни португаллар ўзлаштирган; бу меридиандан ғарбни эса Арагон ва Кастилия қиролликларига тегишли бўлади деб қабул қилинган эди (бу пайтга келиб, бу иккаласи амалда Испания сифатида бирлашиб бўлган эди). Ўша пайтларда бу меридианни «Папа меридиани» деб номланди. Чунки уни Рим Папаси Юлий II тасдиқлаб берган эди.

    Тордесиляс келишуви кўп жиҳатдан португаллар учун қулай бўлиб чиқди. Масалан, улар кўрсатилган меридиандан шарқдаги жуда бой ерларни, хусусан, Бразилияни очди ва Африкани айланиб ўтиб, Малакка архипелаги ва Ҳиндистонга борадиган денгиз йўлларини назоратга олди. Ўша замонларда «Зираворлар ороли» деб ном олган Малакка архипелагидан келтирилган турли хушбўй ва зиравор моддалар Европада тилладан қиммат юрарди ва бу билан савдо қилганларга мислсиз бойлик келтирар эди.

    Бироқ Малакка ороллари ва Ҳиндистонга борадиган энг яқин денгиз йўлини Усмонийлар империяси, Африкани айланиб ўтиш орқали борадиган йўлни эса португаллар назорат қилгани боис, испанлар бу томонга ғарбий йўналиш билан, яъни Жанубий Американи айланиб ўтиш орқали етиб бориш режасига эга эди. Бироқ бу йўл ҳали очилмаган, мавҳум, ҳатто унинг мавжудлиги номаълум бўлган бир пайтда, бундай катта таваккалчиликка асосланган денгиз сафарига чиқишга ҳеч кимнинг журъати етмас эди.

    Ва шунда Фернан Магеллан ўз таклифи билан пайдо бўлди. Унинг саёҳати бошланиши ҳам кўп жиҳатдан Христофор Колумбнинг саёҳати бошланишига ўхшаб кетди. Магеллан ҳам балки ўзи португал бўлгани боис, дастлаб, Португалия қиролига, ғарбий йўналиш билан Малакка оролларига етиб бориш режасини баён қилиб, молиялаштириш ва жамоа ажратишни сўраб мурожаат қилди. Лекин ундан рад жавобини олгач, у ҳам Колумб сингари испан қиролига юзланди. 1518 йилнинг 22 март куни Испания қироли ва Фернан Магеллан ўртасида келишув имзоланди.

    Унга кўра, Магеллан ўзи билан олиб келган бойликларнинг 1/20 қисмини олиш ҳуқуқи ва очилган ерларда хўжайинлик қилиш ваколати билан қиролдан бешта йирик кема ва тахминан 280 нафарга яқин денгизчидан иборат экспедиция жамоасини қабул қилиб олди. Магеллан ўзи билан сафарга индонезиялик қулни ҳам олди. Бундан мақсад, ушбу қул ўз она тилида гапирадиган одамларга дуч келиши, демак, экспедициянинг мақсадга эришганини билдиради деб қаралган. Яъни Индонезияга шарқдан сузиб келиниши билан, Магеллан мақсадига эришган бўлар эди.

    Фото: Google Photos

    Экспедиция 1919 йилнинг 20 сентябрь куни Санлукар де Баррамеда бандаргоҳидан йўлга чиқди. Кемалар ўша йилнинг ноябрида Бразилия соҳилларига етиб бориб, жануб томон аста-секинлик билан суза бошлади ва Магеллан тахмин қилган, Атлантика ва Тинч океанларини боғлаб турувчи бўғозни қидиришга киришди. Бироқ улар аввал ла-Плата дарёси қуйилиш жойига дуч келди холос ва тез орада қиш бошлангани сабабли қирғоқда қишлаб, кутишга мажбур бўлишди.

    Экспедиция фақат 1520 йилнинг май ойида қайта жонланди. Бироқ бўғозни қидириш учун йўлланган кемалардан бири пўртанага дуч келиб, пачоқланиб кетди ва ундаги озуқа ва қурол-яроғ захирасидан жамоа мосуво бўлди. Денгизчилар эса аранг қутулиб қолди. Фақат октябрь ойига келибгина Магеллан ва унинг жамоаси Жанубий Американинг энг жанубидаги, Оловли Ер ороли ва қитъани ажратиб турувчи бўғозни кашф этди ҳамда Атлантикадан Тинч уммонига чиқиб кетса бўладиган йўлни очди. Ҳозирда мазкур бўғоз кашшофнинг шарафига Магеллан бўғози деб номланади.

    Ушбу жараёнда кемалардан яна бирида капитан бошчилигида денгизчилар Магелланга қарши исён кўтарди ва унга бўйсунишдан бош тортиб, Испанияга қайтиб кетишди. Учта кема ва жуда ғариб озуқа захираси билан қолган Магеллан ўзи ҳали билмаган ҳолда Ер сайёрасидаги энг катта океанга чиққан эди ва тақдир ҳазилини қарангки, аслида, энг кўп пўртана ва довуллар бўладиган ушбу океан айнан Магеллан сузган вақтда мутлақо тинч турган! Шу сабабли ҳам Фернан Магеллан бу уммонга (уни денгиз деб ўйлаб) Тинч денгизи деб ном берган!

    Тинч океанида Магеллан экспедицияси 17 минг км дан зиёдроқ масофани сузди. Улар шунчаки, бу океаннинг ўлчамларини тасаввур қила олишмаган эди ва Америкадан ғарбда Осиёга денгиз орқали тезда етиб борса бўлади деган тахминда эди. Бироқ нимагадир кемалар Тинч океанидаги жануброқда бўлган ва асосий кўзланган мақсад – Малакка оролларига йўл бошламасдан, бироз шимол томонга курс олди. Шу йўналишда у Гуам оролига дуч келди ва маҳаллий аҳоли билан савдо-сотиққа киришди. Бироқ маҳаллий аҳоли Магеллан кемаларидан буюмларни ўғирлагани боис улар билан низо келиб чиқди ва оролга шу туфайли «Ўғрилар ороли» деб ном беришди. Бир неча кундан кейин эса экспедиция Филиппин оролларига етиб борди. Ўша пайтда Магеллан бу архипелагни Авлиё Лазар архипелаги деб номлаган эди.

    Филиппиндан кейин экспедиция жануби-ғарб томон сузиб, энди якуний мақсадга – Малакка оролларига йўл олди. Йўл-йўлакай оролларнинг бирида ваниҳоят Магелланнинг индонезиялик қули ўз она тилида гапирадиган одамларни учратади ва шу билан Магеллан ўз мақсадига эришган деб ҳисоблаб, тантана қилинади. У ҳақиқатан ҳам Малакка архипелагига Европадан сафарга кетиб, ғарб томондан сузиб келишни уддасидан чиққан эди!

    Фото: Google Photos

    Бироқ унинг хурсандчилиги ва умуман ҳаёти ҳам узоққа чўзилмади. Кўп ўтмай, у Себу оролидаги бандаргоҳга кириб келди ва бу оролнинг аллақачон цивилизация билан ҳамнафас эканини кўрди. Маҳаллий ҳукмдор (рожа) бу ерда савдо қилиши учун ҳатто Магеллан кемалари бож тўлаши кераклигини ҳам талаб қилди. Бу ерларга Магеллан ва умуман европаликлар келмасидан аввал мусулмон савдогарлар аллақачон йирик савдо йўлларини барпо қилишган эди ва рожага ҳам Магеллан билан зиддиятга бормасдан, балки савдони йўлга қўйиши кераклигини айнан мусулмонлар таклиф қилди.

    Уларнинг маслаҳати билан Магеллан кемалари ва маҳаллий халқ ўртасида савдо йўлга қўйилди. Шу орада Магеллан испан ўқотар қуролларининг қудратини «кўрсатиб қўйиш» ва шу орқали рожаларни қўрқитиш учун рожага бўйсунмаётган айрим қабила бошлиқларига қарши жангда қуролларни қўллаб намойиш қилишни режа қилди. Лекин маҳаллий жангчилар Магеллан ва унинг аскарларидан кўра абжирроқ ва жанговар тайёргарлик борасида кучлироқ бўлиб чиқди. Улар Магеллан гуруҳини тор-мор келтиришди ва Магелланнинг ўзи эса чекинаётган пайтда найза ўқ еб вафот этди.

    Дарғадан айрилган ва нуфузига путур етган экспедиция энди ортга қайтиши керак эди. Уларнинг ихтиёридаги уч кема учун бу пайтга келиб атига 100 нафар атрофида денгизчи қолганди. Бу эса жуда кам бўлгани учун жамоа иккита кемада йиғилиб, учинчисини шунчаки ёқиб юборди. Кемалардан бири орқага – Испаниянинг Америкадаги мулкларига қайтди (лекин уни йўлда португаллар тутиб олиб, маҳв қилган).

    Фақат битта кема – «Виктория» кемаси яна ғарбий йўналишда сузиб, Африкани айланиб ўтиш орқали 1522 йилнинг 6 сентябрида, деярли 4 йил деганда Испаниянинг Севилья бандаргоҳига қайтишга муваффақ бўлди. Кемада атиги 18 киши омон қолганди ва улар Испанияда қаҳрамонлар сифатида кутиб олинди. Кейинчалик кема жамоаси португаллар тутиб олди ва Ҳиндистонга қулоқ қилинган нариги кеманинг 55 нафар кишидан иборат тирик қолган жамоасини ҳам товон тўлаш эвазига озод қилди.

    Экспедициянинг муваффақияти нисбий бўлишига қарамай ва унинг асосий ташаббускори – Магелланнинг ўзи ярим йўлда ўлиб кетганидан қатъий назар, ушбу экспедиция шубҳасиз инсоният тарихидаги энг муҳим феноменал ҳодисалардан бири бўлди. У орқали, биринчидан, Ернинг шар шаклида экани (юмалоқлиги) исботланди, қолаверса, дунё океани ўзаро туташ яхлит ҳавза экани ва унда бир океандан иккинчисига тўсиқсиз сузиб ўтиш мумкинлиги далилланди.

    Фото: Google Photos

    Шу тариқа испанлар Малакка архипелагига ғарбий йўналишда сузиб бориб йўл очди ва оролларни Португалия тасарруфига ўтиши учун Португалия қиролидан жуда катта миқдорда товон пули ундиришга ҳам эришишди. Ўзлари билан олиб келган молларни ҳам жуда қиммат баҳоларда сотиб, йўқотилган тўрт кеманинг пулини ҳам ва умуман экспедиция харажатларини ҳам бемалол қоплай олишди.

    Магелланинг дунё бўйлаб саёҳати инсоният тарихида биринчи марта яна бир қизиқ ҳодисани очиб берди: экспедиция муттасил ғарбга сузгани боис, Қуёшни қувлаб борди ва вақт ҳисобини ҳам Испаниядан ўзи йўлга чиққан кун ва вақт бўйича хронометр билан эмас, балки қаерда турган бўлса, ўша ердаги туш вақтидан келиб чиқиб юритаверди. Натижада, улар бир кунни «йўқотиб қўйишди».

    Экспедиция деярли Ер шарини айланиб чиқиб, Яшил Бурун оролига етиб келишганда, маҳаллий одамлардан санани сўрашганда, орадаги бир кун тафовутни кўриб, нимага бундай бўлганига тушунолмай шошиб қолишган эди. Шунда маълум бўлганки, кемадагилар ҳақиқий вақтдан бир кунга орқада қолган бўлиб чиққан! Кейинчалик, барча узоқ сафарларда ушбу «йўқотилган кун» парадоксини ҳал қилиш учун географияда махсус – саналарнинг ўзгариш чизиғи тушунчаси жорий этилган эди.

    Музаффар Қосимов тайёрлади.

    20.09.2020, 10:21   Изоҳ (0)   42801
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Пляждаги кўргазма, океандаги музлар орасидаги ёлғиз кема, намойишларга бағишланган кун. Ҳафта суратлари

    19.09.2020, 22:50

    Заҳарланган Навальний тикланиш жараёни қандай кетаётганини айтиб берди

    19.09.2020, 21:23

    Британия бош вазири Борис Жонсон мамлакатда қайта карантин жорий этилиши мумкинлигини маълум қилди

    19.09.2020, 19:25

    АҚШ Олий судининг энг кекса аъзоси вафот этди

    19.09.2020, 16:52

    Қозоғистонда коронавирус ва пневмония қурбонлари сони 1671 кишига, Қирғизистонда эса 1063 нафарга етди

    19.09.2020, 15:22

    АҚШнинг Хитойдаги элчиси COVID-19 эпидемиясини Уханда ушлаб қолиш мумкин бўлганини айтди

    19.09.2020, 11:22
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Замонавий Haval Jolion энди 0% муддатли тўлов шартида 


    Tenge Bank Tenge24 иловасида янги рақамли автокредитини эълон қилди


    Sello Ecosystem Фарғона, Андижон ва Наманганда Sello Summer Fest ёрқин фестивалини ўтказди


    Тошкентда халқаро финтех-ҳодиса — Visa Cashлесс Форум 2025 бўлиб ўтди 


    Mobiuz "Меҳрибон" имтиёзли тариф режасини тақдим этди


    UCMG Амстердамда бўлиб ўтаётган Мoney 20/20 Europе халқаро финтеч кўргазмасида Ўзбекистон номидан иштирок этади


    UZTELECOM "Мурувват" тарифини тақдим этади: Атиги 25 000 сўм эвазига ғамхўрлик ва эътибор билан бойитилган алоқа


    Навоий инновациялар университети — келажагингизни кафолатлайдиган замонавий таълим маскани! 


    Kapitalbank ва Visa Ўзбекистон терма жамоасининг ЖЧ-2026 саралаш ўйинини БААда тантанали равишда очишди


    Янги уфқлар: Centrum Air ҳафтасига икки марта Тошкентдан Бишкекка парвозларни амалга оширади


    Бектемир Residence — оилавий турмуш учун мўлжалланган уй-жой мажмуаси


     Coca-Cola жамғармаси ва Глобал атроф-муҳит ва технологиялар жамғармаси (ГЕТФ) “Айланма иқтисодиёт келажаги учун ҳамкорлик битими (PACТ)” ни эълон қилганлиги ҳақида маълум қилди


    Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари Европага йўл олмоқда


     ADM Jizzakh Жиззахда жойлашган 5-ихтисослаштирилган муассаса тарбияланувчилари эҳтиёжи учун автобус тақдим қилди


    AVO'дан янги омонат: йиллик 25% гача — 6 ойда орзуингизни амалга оширинг

     

    Тавсия этамиз

    Севги ёхуд КГБ махсус операцияси — грек миллиардерига уйланган совет хизматчиси

    7 июн, 16:20

    Чумчуқларга ем бўлган бургутлар. “Ўргимчак тўри” операцияси Россия учун қанчага тушади?

    4 июн, 18:49
    Audio Icon

    Қуриб қолган кўчатлар, миллионлар шамолга учдими?

    4 июн, 15:03

    Фелдмаршалга алмаштирилмаган Сталиннинг зурриёти — “доҳий” нега ўғлини урушга юборган эди?

    3 июн, 21:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Трамп Лос Анжелесдаги намойишларни тўхтатиш учун Миллий гвардия аскарларини юборди

    Дунё | 8 июн, 12:25

    Қозоғистон терма жамоаси устози: “Ўзбекистонни мундиал билан табриклаймиз, лекин УЕФА бошқа даража”

    Спорт | 8 июн, 12:08

    Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда ботаника боғлари барпо этилади

    Ўзбекистон | 8 июн, 11:51

    Лукашенко Си Сзинпинга ҳайкал ўрнатишни таклиф қилди

    Дунё | 8 июн, 11:20

    Илон Маск Трамп билан зиддиятдан сўнг молия вазири билан муштлашиб кетган — ОАВ

    Дунё | 8 июн, 10:50

    Польшанинг янги президенти Украинанинг Европа Иттифоқига қўшилишига қарши чиқди

    Дунё | 8 июн, 10:20

    “Барселона” хорват футболчисини Ямал учун муносиб ўринбосар сифатида кўрмоқда

    Спорт | 8 июн, 09:49

    Қирғизистон Ўш марказидаги Ленин ҳайкалини олиб ташлади

    Қирғизистон | 8 июн, 09:40
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.