Ўзбекистонда суд соҳасида амалга оширилаётган ишларнинг барчаси судьянинг мустақиллигини таъминлашга қаратилган. Бу ҳақда 21 июль куни АОКА биносида бўлиб ўтган матбуот анжуманида Ўзбекистон Олий суди раиси ўринбосари Холмўмин Ёдгоров айтиб ўтди, дея хабар бермоқда «Дарё» мухбири Мусулмонбек Иброҳимов.

Эслатиб ўтамиз, 2019 йилда ҳукуматнинг таклифига биноан Ўзбекистонга ташриф буюрган судьялар ва адвокатлар мустақиллиги бўйича БМТнинг махсус маърузачиси Диего Гарсия-Саян маърузаси БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашига тақдим этилган.

Ҳисоботнинг кириш қисмида шундай дейилади: «Ҳалигача ташқи таъсирлар бир қатор омиллар, жумладан, суд ҳокимиятининг бошқа тармоқларидан мустақил бўлишига, шунингдек, алоҳида ҳолларда судьяларнинг улар томонидан кўриб чиқилаётган ишлар бўйича тўсқинликларсиз ва мустақил равишда қарор қабул қилиш эркинлигига таъсир кўрсатмоқда. Прокурорларнинг жиноий суд иши юритувидаги доминант роли сақланиб қолинган». Шунингдек, ҳисоботда бир қанча манбалар прокуратура суд ҳокимиятининг мустақиллигига таъсир этувчи омиллар рўйхатига биноан жиноий ишларда ва унинг умумий назорат фаолиятида ҳаддан ташқари ваколатларга эга эканини маълум қилган.

Махсус маърузачининг бир қатор манбаларига кўра, хавфсизлик идораларининг фуқаролар кундалик ҳаётида ва давлат муассасаларида мавжудлиги прокуратура фаолиятига алоҳида таъсир кўрсатмоқда. Натижада судьяларнинг холислик, далиллар ва қонунга мувофиқ равишда қарор қабул қилиш мустақиллиги айблов хулосасида де-факто прокурор таклифларини қўллаб-қувватлаш томонга оғмоқда. Ўзбекистон суд тизимидаги муаммоларни бирма-бир санаб ўтган ҳолда БМТнинг махсус маърузачи Ўзбекистонда суд тизимини ҳозирча мустақил дея олмаслигини билдирган.

Олий суд раиси ўринбосари Холмўмин Ёдгоров махсус маърузачи Диего Гарсия-Саяннинг ҳисоботига ўз фикрларини билдирар экан, Ўзбекистонда суд соҳасида нима иш қилинаётган бўлса, ҳаммаси судьяларнинг мустақиллигини таъминлашга қаратилганини таъкидлаб ўтди.

Тўғри, биров у дейди, биров бу дейди. Ўзимнинг фикримни айтаман. Шундай пайтда ишлаганмиз: олаётган ойлигимиз харажатларимизга етмас, беш йилдан кейин тақдиримиз нима бўлишини ўзимиз билмас эдик. Бугун Ўзбекистонда қилинаётган нимайики иш бўлмасин судьянинг мустақиллигини таъминлашга қаратиляпти. Қонунларимиз халқаро талабларга тўла жавоб беради: судьянинг юқори ойлик олиши, ойлиги давлат томонидан тўлаб берилиши, судьянинг муддатида ҳам, ишлашида ҳам дахл бўлмаслиги керак.

Судьялар олий кенгаши ташкил этилди. Судьянинг тақдирини у ерда судьялар ҳал қилади. Илгари судьялар ҳал қилмас эди. Жамоатчилик асосида турли идорадан келган вакиллар судьянинг кейинги муддат ҳам ишлаш ёки ишламаслик масаласини муҳокама ўтказиб, ҳал қилишган.

Олиб борилган қисқа вақтдаги ислоҳотлар натижасида бизда тўлиқ шароит яратилди – юқори ойлик, иш шароити, хизмат автомашиналари.

Шундай пайт бўлганки, одамларни судни биносида ўтқизиб қабул қилишга шароитимиз йўқ эди. Ўзимиз ўтирсак, қабулга келган одам тик туриб қолар эди. Бугун ҳамма шароит яратилганки, судьяларимиз мустақил ва фақат адолатни ўрнига қўйиб берсин.

Энг асосий мезонлардан бири – беш йил яхши ишласа 10 йил, 10 йиллик муддатдан ҳам ўтганидан кейин чекланмаган муддатга ишга тайинлагандан кейин, юқори ойлик берилганидан кейин, бирорта идора судни ишига аралашмасин, деб маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгилаб қўйилгандан кейин, билмадим, қайси маънода судьяларнинг ҳали мустақил эмаслиги айтилган.

Холмўмин Ёдгоров, Ўзбекистон Олий суди раиси ўринбосари

БМТнинг махсус маърузачиси Диего Гарсия-Саяннинг қайд этишича, махсус маърузачи учрашган фуқаролик жамиятининг баъзи аъзоларининг у билан учрашувдан олдин ёки кейин кузатувга олингани ва сўроқ қилинганидан афсусда. Махсус маърузачи ушбу масала бўйича ҳукумат вакилларига ўз хавотирини билдирди.

«Давлат хавфсизлик хизматлари вакиллари томонидан қилинган бу ҳаракатлар инсон ҳуқуқлари соҳасида БМТ билан ҳамкорлик қилишни истаган ёки у билан ҳамкорлик қилганларга нисбатан қўрқитиш ва тазйиқ ҳаракатларини англатади», — дейилади ҳисоботда.

Маълумот учун, март ойида Қашқадарё вилоятининг Ғузор тумани ҳокими телефон орқали Фуқаролик ишлари бўйича туман суди судьясини қайсидир масалада гаплашиб олиш учун чақирган. Лекин судья ҳокимнинг қабулига бормаслигини, керак бўлса, ҳокимнинг ўзи унинг қабулига келишиги кераклигини айтган. Ҳолатни ўрганган Судьялар олий кенгаши тумани ҳокими келтирган важларни «ёлғон» деб баҳолаган.

Июль ойида эса Сурхондарё вилоятининг Жарқўрғон туманида судьяни омма олдида обрўсизлантирилгани ва калтаклангани ҳақида хабар берилган. Ушбу воқеа юзасидан прокуратура жиноят иши қўзғатган. Сирдарё вилоятининг Гулистон шаҳрида судьяга нисбатан ички ишлар ходимлар томонидан қўпол муносабатда бўлингани ва калтаклангани айтилган. Бунга жавобан Ички ишлар вазирлиги ҳолат юзасидан ходимлар тўғри йўл тутгани тасвирланган видеолавҳани жамоатчиликка тақдим этган. Лекин судья тасвирларни монтаж қилинганини билдирган.