Сурункали стресс нима ва ундан қандай қутилиш мумкин?

Қисқа муддатли стресс тез ўтиб кетади ва ундан кейин организм қайта тикланиб, одатий ритмига қайтади. Сурункали стресс бўлса кунлаб, ойлаб ҳатто йиллаб давом этиши ва бу вақтда кортизол гормони юқори даражада бўлиши, кишини сабабсиз қўрқув ва ваҳима босиши мумкин. 2018 йилда ўтказилган тадқиқотларда, стресс жисмоний касалликларни кучайтириши аниқланган. Сурункали стрессдан ҳоли бўлиш, кайфиятни кўтаринки бўлишига, ўзини яхши ҳис қилишига, тиниқиб ухлаши ва овқатланиш режимининг тартибга тушишига сабабчи бўлади.

Сизда аломатлар кўзга ташланаётган бўлса ва бу бир неча ҳафтадан бери давом этаётган бўлса, бу турмуш тарзингизни бир бор кўздан кечириш, жисмоний ўзгаришларни кутмасдан терапевтга мурожаат қилишингиз кераклигини англатади. Дейлик, сиз янги ишга кирдингиз, дўст ва яқинингизни йўқотдингиз ёки муҳим имтиҳонга тайёргарлик кўряпсиз. Бундай вақтда асабийлашиш, ҳаяжонланиш ва ўзини бошқача ҳис қилиш табиий бўлиши мумкин. Шундай экан ўзингизга, қўрқувимнинг боиси нимада деб савол бериб кўринг. Агар жавоби мавжуд, юз берган ёки берадиган вазият билан боғлиқ ва ўша вазият дарҳақиқат аҳамиятли бўлса буни тушунса бўлади. Лекин бундай вазиятда ҳам саломатлик муҳимлигини ёддан чиқармаслик, руҳиятнинг жисмоний соғломлик билан узвий алоқаси борлигини ёдда тутиш керак.

Стресснинг сабабини аниқлаш

Агар сиз ўзингизда, анчадан бери давом этаётган сурункали стресс аломатларини пайқай бошлаган бўлсангиз, унда унинг сабаби, келиб чиқиши нима билан боғлиқ экани ҳақида ўйлаб кўринг. Асабий иш жадвали, ёқимсиз одамлар, ҳаддан ортиқ чарчаш ёки бошқа нима сабаб эканини аниқланг. Шундан кейин вазиятдан келиб чиқиб ечим топишга ҳаракат қилинг. Масалан, қўшнингиз баланд овозда сўзлашишидан асабингиз ўйнаса, қулоқларингизга эшиттирмайдиган восита тақинг, ёқимсиз эканидан асабингиз бузилса, негатив одамлар билан суҳбатлашишдан қочинг, муаммо ишда бўлса бошқа иш қидириб кўринг. Аниқ сабаб бўлмаса ёки сиз уни аниқлай олмасангиз, яширин омилларни аниқлаш учун психотерапевтга мурожаат қилинг.

Ўзингизга қандай ёрдам бера оласиз?

Симптомларни аниқлаганингиздан кейин аввалига энг оддий, аммо самарали методларни синаб кўринг: тоза ҳавода сайр қилинг, мусиқа тингланг. Фойдали одатларингизни назорат қилиб, улар билан кўпроқ шуғулланинг. 7-8 соатдан кам ухламанг, жисмоний фаол бўлинг, медитация билан шуғулланинг. Истеъмол маҳсулотлари ҳам кайфиятга таъсир қилишини унутманг, рационингизга магний, витаминлар, фойдали углеводлардан тайёрланадиган таомларни киритинг.

Нейроэндокринолог Роберт Саполскинг таъкидлашига қараганда, инсон ўзининг бахтли ҳис қилиши, ва ўзига берадиган баҳоси стресснинг камайишида муҳим рол ўйнайди. Бабуинларда ўтказилган тадқиқот натижасига кўра, атрофдагиларга нисбатан статуси юқори бўлмаган маймун қонида стресс гормони кўп ва қон босими юқори бўлган. Бу ишда ёки ўқишда сизнинг қандай ўринга эга эканингиз ва муносабатга нисбатан нимани ҳис қилишингиз муҳим эканидан далолат беради. Сиз ўзингизни ёмон ҳис қилганингизда, атрофингиздаги инсонлар сизни тушунса ва қўллаб-қувватласа кортизол миқдори камаяди.

Сурункали стрессдан сақланиш учун нима қилиш керак?

Психолог Дэвид Бернс ўзининг «Яхши ҳис этиш. Кайфиятнинг янги терапияси» китобида негатив эмоцияларга сарфланадиган вақтни назорат қилишни маслаҳат беради. Китобда ёзилишича, 50 дақиқадан ортиқ жаҳл қилиш, йиғлаш, бақириш ва нолиш керак эмас. Қолаверса эътиборни, позитив жиҳатларга қаратиш ва диққатни жамлашни ҳам ёддан чиқармаслик керак. Бунда сиз муҳим деб билган ишларнинг бажарилган ёки йўқлигини ёзиб ўзингиз учун текшириб борадиган рўйхат самара бериши мумкин. Бир кун аввал ярим соат китоб ўқишни, дўстингиз билан телефонда сўзлашиш ёки бошқа ўзингизни яхши ҳис этишга ёрдам берадиган вазифаларни белгилаб олинг. Бажарганингиздан кейин, рўйхатни бошқа ёқимли одатлар билан тўлдиринг. Кун давомида хуш кайфиятни ҳис этишга ёрдам берадиган, қилган ишингиздан кўнглингиз тўлишига сабаб бўладиган одат ва жараёнлар руҳиятингиз ва саломатлигингизни яхшиланишида муҳим рол ўйнайди.