Иқлим ўзгаришлари ҳозирги даврнинг энг йирик муаммоси бўлиб, глобал иқлим исишининг олдини олиш учун жаҳон мамлакатлари анчадан буён уриниб келмоқда. «Дарё» Carbon Brief ахборот-таҳлилий порталининг коронавируснинг Ер сайёрасига келтираётган фойдаси ҳақидаги ҳисоботини таржима тариқасида тақдим этади.
Аввалига Киото протоколи, кейин эса тарихий деб баҳоланган 2015 йилги Париж келишувлари, 2019 йилги халқаро саммитлар ва келишувлар орқали ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар раҳбарлари иқлим ўзгаришларига қарши умумий чоралар кўришга аҳд қилган эди. Лекин уларни ҳаракатсизликда айблаб чиққан Грета Тунберг сингари экофаолларнинг саъй-ҳаракатлари ҳам, турли мамлакатларнинг наридан-бери кўрган чора-тадбирлари ҳам атмосферага иссиқхона газларининг ташланиши миқдорини сезиларли камайтиришга олиб келгани йўқ.
Аксинча, атмосферага чиқарилаётган углерод оксидлари миқдори йилдан йилга барибир ортиб бормоқда ва 2020 йилда ҳам ташлама газлар миқдори ўтган йилга нисбатан бир фоизга ортиши прогноз қилинган эди. Лекин ушбу соҳага оид прогноз ва таҳлиллар билан шуғулланувчи Carbon Brief ахборот-таҳлилий порталининг келтирган катта ҳажмли ҳисоботида қайд қилинишича, коронавирус пандемияси туфайли юзага келган халқаро вазият оқибатидан йил якунига кўра бутун сайёрамиз миқёсидаги карбонат ангидрид (CО2) ташламалари миқдори 5,5 фоизга камаяр экан. Мана буни ҳақиқатан ҳам тарихий натижа деса бўлади.
Коронавирус сайёрамизга ўзига хос бонус тақдим қилмоқда. Бу дегани Ер атмосфераси тахминан 5-6 фоиз иссиқхона газларидан халос бўлмоқда. Яъни Ухань коронавируси ҳаммасини бошқа ўзанга буриб юборди. Пандемия туфайли жаҳон бўйлаб завод ва фабрикаларнинг ишлаб чиқаришдан тўхташи, автомобиллар ҳаракатининг йўқ даражага тушиб кетиши, авиапарвозлар ва темир йўл қатновлари фавқулодда қисқариши натижасида ҳозирнинг ўзида атмосферага чиқарилаётган CО2 гази миқдори рекорд даражада камайди!
Ҳисоб-китобларга кўра, биргина Европа қитъаси карантинда ўтиргани боис атмосферага ташланаётган CО2 гази миқдори уч ой аввалгига нисбатан 42 фоизга қисқарган бўлса, транспортдан чиқаётган заҳарли тутунлар миқдори эса тарихда мисли кўрилмаган 22 фоизгача камайди! Хитой учун қилинган худди шундай таҳлилларнинг кўрсатишича, мамлакат карантинда ўтирган вақтда атмосферага чиқариладиган CО2 миқдори 25 фоизга камайди.
Таҳлиллар жаҳон миқёсидаги углерод оксидлари ташламаларининг қарийб 75 фоизини чиқарадиган йирик мамлакатлар – АҚШ, Хитой, Ҳиндистон ва Европа Иттифоқи ҳамда жаҳон нефть қазиб олиш сектори бўйича олинган сўнгги маълумотларга таянган. Ҳисоб-китобларга кўра, ушбу тўрт давлат ва нефть секторининг ўзидаги пандемик инқироз натижасида атмосферага чиқарилаётган CО2 ҳажми икки миллиард тоннагача қисқармоқда. Бу эса юқорида айтилган 5,5 фоиз умумий қисқаришни тақдим этади.
Бу XVIII асрдан буён фақат ва фақат ўсаётган ташлама газлар миқдорининг икки асрлик муддатдаги биринчи марта шу даражада катта қисқаришидир. Таққослаш учун келтирилишича, атмосферага CО2 ташланишининг бундан аввалги энг йирик қисқариши 1939–1945 йиллардаги Иккинчи жаҳон уруши пайтига тўғри келган. Ўшанда уруш туфайли йирик ишлаб чиқаришларнинг тўхташи оқибатида йиллик иссиқхона газлари чиқарилиши ҳажми 845 миллион тоннага камайган. 2008–2009 йиллардаги глобал иқтисодий инқироз туфайли келиб чиққан турғунлик туфайли 440 миллион тонна углерод оксиди атмосферага ташланмай қолган бўлса-да, ундан кейинги кузатилган кескин иқтисодий ўсиш натижасида бу кўрсаткич яна қайта 1,61 миллиард тоннага кўтарилиб қолди.
Бироқ бу билан хурсанд бўлишга ҳали эрта. Иқлим ўзгаришлари бўйича қабул қилинган якуний мақсад – глобал ҳарорат исишини ўртача 1,5 даражадан оширмаслик учун углерод оксидлари миқдорининг ушбу 5,5 фоиз қисқариши барибир камлик қилади. Эслатиб ўтамиз, глобал иқлим исишининг олдини олиш учун атмосферага йиллик углерод оксидлари ташламасини 7,6 фоизга қисқартириш талаб этилади. Бунинг учун жорий ўн йилликда углерод оксидлари чиқарилиши миқдори 2,8 миллиард тоннага камайтирилиши лозим ва шунда илиш даражасини ўша 1,5 даража атрофида тўхтатилишига олиб келиши мумкин. Бунинг учун эса 2030 йилга бориб глобал миқёсда атмосферага чиқарилаётган ташлама газлар ҳажми 2010 йилдагига нисбатан 45 фоизга қисқартирилишига эришиш керак.
Албатта, экспертлар кейинги ўн йилликда юқорида айтилган маррага ҳақиқатан ҳам эриша олинишига катта шубҳа билдирди. Бунинг учун ишлаб чиқариш ҳажмларини камайтирмаган ҳолда углерод оксиди ташламаларисиз ишлайдиган технологияларини босқичма-босқич жорий қилиш керак бўлади. Шундай қилиш керакки, бир бирлик ялпи ички маҳсулот ҳажмига тўғри келадиган углерод оксиди ташламасини имкон қадар минимумга тушириш керак бўлади. Агар атмосферага зарарли газлар чиқармайдиган саноат технологияларига ўтилмаса, кейинги йилларда чиқариладиган углерод оксидлари миқдори 2040 йилгача ҳар йили 15 фоиздан ортавериши мумкин.
Изоҳ (0)