«Томорқачиликни маъмурий жазо ва қўрқитиш йўли билан ривожлантириб бўлмайди» — ЎзЛиДеП вакили

13 апрель куни Ўзбекистонда томорқа ер участкаларидан самарали фойдаланмаганлик учун жавобгарлик кучайтирилиши бўйича ҳужжат қабул қилингани тўғрисида хабар берилганди. Унга кўра мамлакатда томорқа ерлардан унумли фойдаланмаган фуқаролар жаримага тортилади. ЎзЛиДеП вакили, ҳуқуқшунос Нуриддин Муродов Маъмурий жавобгарлик кодексида томорқадан фойдаланиш тартибини бузганлик учун жарима жазосини қўллаш бўйича таклиф аҳоли томонидан ҳақли эътирозларга сабаб бўлаётганини маълум қилди.

Аввало, бугунги пандемия – синовли кунларни ҳар биримизнинг давлат ва жамият манфаатлари, халқимизга бўлган садоқатимизни бир кўздан кечириш кунлари десак ҳам хато бўлмайди.

Зеро бугунги синовли жараёндаги ҳам ички, ҳам ташқи иқтисодий, ижтимоий, ҳуқуқий ва сиёсий майдон барча давлатлар қатори биздан ҳам бу борада оғирлик ва ўта катта профессионаллик билан иш кўришни тақозо этмоқда!

Айтиш мумкинки, томорқага жарима борасидаги таклиф ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва сиёсий жиҳатдан йўлга қўйилган меъёрларга ҳам мувофиқ эмас.

Мен ишонаманки, давлатимиз ушбу таклифсиз ҳам озиқ-овқат хавфсизлиги таъминлай олади, томорқалардан мақсадли фойдаланади. Асосийси, шундай синовли кунларда ижтимоий тармоқда бу масаланинг қизғин моҳокама этилаётганлиги, ўринсиз ва салбий ҳолатдир.

Ўзбекистон Президентининг 2017 йил 10 октябрдаги ПҚ-3318-сон ва Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 18 мартдаги 205-сон қарори ҳамда Солиқ кодексининг 437-моддасига кўра, томорқа фойдаланиш тартибини бузган, қаровсиз қолдирган ёки экин экмаган тақдирда томорқа эгаси 3 баравар орттирилган солиқ тўлаши белгилаб қўйилган. Ҳатто бундай ҳолатлар такрорланса, томорқа олиб қўйилиши ҳам мумкин.

Демак, томорқа қаровсиз қолдирилса, юқорида номлари санаб ўтилган учта ҳужжат асосида жавобгарлик белгилаб қўйилган экан, масала ёпиқ ёки шу жавобгарликнинг ўзи етарлидир.

Солиқ кодексида томорқадан мақсадли фойдаланмаганлик учун орттирилган солиқ тўлаш адолатли бўлади. Негаки ердан фойдаланиш фуқаролик ҳуқуқий муносабат бўлгани учун ҳам орттирилган солиқ билан томорқадан фойдаланмаганда ер ва мулк солиғини ошириш мумкин.

Лекин томорқадан фойдаланиш фуқаролик ҳуқуқий муносабати бўлгани ҳолда маъмурий жазо чорасини қўллаш эса ўз номи билан ноўрин. Шу билан бирга, юртимизда олиб борилаётган эзгу ислоҳотлар имижига ҳам таъсир кўрсатиш эҳтимоли юқори.

Аслида томорқадан фойдаланиш, аввало, манфаатдорлик, томорқа маданияти ва амалиётини ошириш ҳамда бозор механизмлари асосида шаклланади. Томорқачиликни маъмурий жазо ва қўрқитиш йўли билан зинҳор ривожлантириб бўлмайди. Наҳотки бу жаримани одамлар ҳар қачонгидан кўра рози бўлаётган инсонпарварлик ислоҳотларига мос келмаслигини билмасак ёки халқ манфаатларига хизмат қилмайдиган шу таклифни қўллаб-қувватлаш шунчалик муҳимми?

Ҳар қандай таклиф давлат ва жамият манфаатларига мос ҳамда халқ манфаатига йўналтирилган бўлиши керак. Жаримага келсак, юқорида айтганимдек, таклиф этилаётган жарима умумий меъёрларига мос эмас. Исботини эса масаланинг биргина ҳуқуқий жиҳатига оид шу саволлардан кўришингиз мумкин:

• Жарима кимга нисбатан қўлланилади? Оиланинг ўзигами ё оила аъзоларининг биригами?
• Фақатгина томорқа ҳужжатлари номида бўлган оила аъзосига жарима қўллаш адолатдан бўладими?
• Ё бўлмаса ҳужжат эгаси билан бошқа оила аъзолари ҳам бирга яшаши асосида улар ҳам жаримани тўлашга ёрдам беради деган норма борми?
• Ёки оила бошлиғи тўлаши керак деган норма борми?
• Томорқа мерос сифатида ўтадиган мулк экан, қайси оила аъзосига жарима қўллаган адолатли? Оила кичик бир жамият экан, унинг ҳамма аъзосига нисбатан жарима қўллаб бўладими?

Менимча, жарима томорқа масаласи ечимида катта рол ўйнаганда ёки жарима билан томорқалар гуллаб-яшнаб қолганда, ишонаманки, бундай вазиятда барчамиз, аҳоли ҳам бунга рози бўлар эди.

Нуриддин Муродов, ҳуқуқшунос