Жаҳон ҳамжамияти аллақачон ёқилғи-энергетика захиралари чексиз эмас, деган хулосага келиб бўлганлиги ҳеч кимга сир эмас. Мутахассисларнинг фикрича, яқин кунларгача табиий газ жуда кўп миқдорда ишлаб чиқарилган ва уни қазиб олиш жараёни ҳам унчалик оғир бўлмаган: қудуқларнинг чуқурлиги тахминан 1000-1500 метрни ташкил этган ва ресурслар табиий равишда олинган.
Ҳозирги вақтда «зангори ёқилғи» конлари 4000 метрдан кўпроқ чуқурликда жойлашган ва ишлаб чиқариш жараёни кўп ҳолларда механик ёки газ тортиб олувчи ускуналари ёрдамида амалга оширилади. Буларнинг барчаси экологияга ва табиий газнинг тан нархига таъсир этмай қолмади. Мазкур табиий ресурсни арзон нархда экани ҳамда энергия тежамкор технология ва ускуналарни қўлламасдан, ўйламай ёқиб юборилиши иқлим ўзгариши, шунингдек, атмосферага чиқаётган зарарли иссиқхона газлари миқдори кўпайишининг асосий сабабларидан бири бўлиб қолди.
Бугунги кунда барча мамлакат олимлари ушбу муаммонинг ечими ҳақида қайғурмоқда. Бунинг йўлларидан бири эса шубҳасиз, энергия манбаларидан оқилона фойдаланишга йўналтирилган янги технологияларни ишлаб чиқиш ва жорий этишдир. Бу билан боғлиқ жараён вақт ўтгани сайин такомиллашиб, атмосферага чиқаётган чиқиндиларнинг камайишига эришилмоқда. Ҳақиқий сарф-харажатларни аниқлашнинг асосий кўрсатгичи, уларнинг ишончли ҳисоби юритилиши ҳисобланади. Тежамкорликка эришиш ҳамда йўқотишларни камайтириш йўлидаги биринчи қадам бу - аниқлик даражаси юқори бўлган ҳисоблаш воситаларини жорий этиш эканлигини энергия етказиб берувчилар ва истеъмолчилар англаб етишган. Бундан ташқари, инновацион технологиялар асрида ушбу ҳисоб тизимини автоном ва реал вақт режимида масофадан бошқариш имконияти мавжуд, деб ёзган «Ҳудудгазтаъминот» АЖ матбуот хизмати.
Халқаро амалиётда ўлчаш, маълумотларни йиғиш ва қайта ишлаш босқичида инсон омили ва унинг иштирокини минималлаштирадиган тизимларни жорий этиш бўйича бой тажриба мавжуд. Шу билан бирга, энергия етказиб берувчиси ҳамда истеъмолчиси томонидан ҳам ишончли, аниқ ва тезкор ҳисоби таъминланади. У дунёнинг кўплаб мамлакатларида, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам жорий этилмоқда. Бу — табиий газнинг назорат қилишнинг автоматлаштирилган ҳисобга олиш тизими (АСКУГ) деб номланади, у амалда ‘on-line’ ва ‘off-line’ режимларида ишлайди.
Хорижда АРАД (Исроил) барча турдаги энергия манбаларини тижорий ҳисобини юритиш, назорат қилиш ва бошқариш тармоқларида инновацион технологияларни қўллашга ихтисослашган компаниялар гуруҳи ҳисобланади. Улар энергия манбалари тармоғини бошқаришнинг симсиз тармоқ технологияси Dialog 3G таклиф қилади. Ушбу ишлаб чиқарувчининг ускуналари АҚШ, Буюк Британия, Италия, Испания, Бразилия, Ҳиндистон, Хитой, Сингапур, Россия, Қозоғистон, Грузия ва дунёнинг бошқа мамлакатларидаги юзлаб шаҳарларида уй-жой коммунал хўжалигида кенг қўлланилади.
Масалан, АҚШда тижорий ҳисоблаш оператори — Master Meter Operator, радио алоқа каналлари орқали маълумот узатиш учун газ ва сув ҳисоблагичларини таклиф қилади. Россия Федерациясида маҳаллий газ ҳисоблагичларидан маълумотни автоматик йиғиш учун EuroTRACE стационар тизимини жорий қилиш тажрибаси мавжуд. Маълумотлар аввал узатгичлардан радиоканал орқали концентраторга, ундан GPRS орқали маълумотларни йиғиш серверига узатилади.
Юқоридагилар билан бир қаторда, дунё тажрибасида ‘off-line’ режимида олдиндан тўлов киритиш имконини берувчи қурилмага эга бўлган газ ҳисоблагичлари тизимини жорий этилиши ҳам кенг тарқалган. Бу истеъмолчиларда смарт-карталар учун махсус қабул қилгич билан жиҳозланган ҳисоблаш мосламалари мавжудлигини англатади. Ижобий балансга эга бўлган смарт-карта ҳисоблагичи қабул қилувчига жойлаштирилган бўлса, қурилма истеъмолчига газдан фойдаланишга имкон беради. Агар баланс нолга тушиб қолса, газ таъминоти автоматик равишда тўхтаб қолади.
«Зангори ёқилғини» етказиб бериш учун аванс тўловига асосланган тизим Буюк Британия, Бельгия, Украина, Россия, Қозоғистон ва бошқа мамлакатларда қўлланилади. Хусусан, Озарбойжонда смарт-карталардан фойдаланган ҳолда 1,4 миллионга яқин ўлчаш мосламалари ўрнатилган.
Испаниянинг Telefonica телекоммуникация оператори ҳисоб-китобларига кўра, 2020 йилга келиб Европада янги авлод ўлчов воситаларининг кириб келиш даражаси 85 фоизга етади. Бу йил «ақлли» ҳисоблагичларнинг энг кўп сони Хитойда (тахминан 250 миллион), Буюк Британияда (53 миллион), сўнгра Япония, Франция ва Италия каби давлатларда ўрнатилади.
Ўзбекистон ҳам замон талабларига мувофиқ, газ таъминоти тизимида энг илғор технологиялардан фойдаланишни жорий этиш йўлидан кетмоқда. Хусусан, жорий йилда реал вақт режимида ишлайдиган газни бошқаришнинг автоматлаштирилган ҳисобга олиш тизимини кенг жорий этиш бошланади. Бу табиий газни тўлиқ, аниқ ва ишончли ҳисобга олинишини таъминлаш, шунингдек, табиий газ таъминотидаги йўқотишларни камайтириш ва истеъмолчиларнинг тўлов маданиятини оширишга хизмат қилади.
Шуни таъкидлаш лозимки, Ўзбекистонда АСКУГ тизимини жорий этиш 5 босқичдан иборат бўлиб, улардан учтаси газтранспорт тизимига татбиқ этилган. Бунинг натижасида, табиий газни ташиш ва етказиш назорати таъминланди. Айни дамда, «Ҳудудгазтаъминот» АЖ улгуржи истеъмолчилари (юридик шахслар ) ва аҳолини қамраб олувчи тўртинчи ва бешинчи босқичга чиқмоқда. Лойиҳанинг амалга оширилиши натижасида, 3,5 миллиондан ортиқ «ақлли» газ ҳисоблагичларини ўрнатиш режалаштирилган, дейилади акционерлик жамияти матбуот хизмати берган маълумотда.
Изоҳ (0)