Бухоро вилоятининг Ғиждувон туманида республикада ягона бўлган миллий услуб ва жуда катта ҳажмдаги бозор қуриб фойдаланишга топширилди. Шунга қарамасдан бозор атрофида кўча савдоси авжига чиққан. Бу ҳақда «Дарё» мухбири Лайло Ҳайитова хабар берди.
Маълум бўлишича, 2019 йилнинг декабрь ойида «Ғиждувон деҳқон бозори» акциядорлик жамияти 120 миллиард сўм маблағ эвазига қайта тикланиб, фойдаланишга топширилган. 9,2 гектар ер майдонида жойлашган мазкур замонавий бозор 1880 ўринга мўлжалланган бўлиб, озиқ-овқат ва ноозиқ-овқат маҳсулотларига мўлжалланган 3 блокли 2 қаватли савдо мажмуасидан иборат бўлиб 6х4 метр/квадрат ҳажмли қатор дўконлар барпо этилган. Мажмуанинг ерости қисми ҳам жаҳон стандартларига жавоб берадиган даражага олиб келинмоқда. Бироқ, тадбиркорларнинг айримлари тўлов талаб қилинмаслиги учун ер савдосини афзал билишган. Айримлари эса мутасаддиларга мурожаат қилишига қарамай, уларга имконият яратиб берилмаётганидан арз қилишди.
— Бизга кераксиз буюмдек муомала қилишади. Уёқдан буёққа қувишади. Ўзи кунимизни зўрға кўраётган бўлсак. Мажбурликдан савдога чиққанмиз, аслида. Бугун икки минг сўм пул топиб, уйга битта нон олиб киришни ўйлаймиз. Янги мажмуада савдо қилиш учун эса ижара пулини тўлашга қурбимиз этмайди, - дейди бозордаги савдогарлар.
4-5 йилдан буён кўчада савдо қилиб келаётган Гулнора Аҳмедова туманда иш йўқлиги, оилавий шароити оғирлиги сабаб савдо билан шуғулланиб келаётганини билдирган бўлса, бозорда жой билан таъминланган бўлишига қарамай, уруш-жанжал кўтариб янги очилган деҳқон бозори олдида қоғоз қутилар-у турли яроқсиз матолар устида савдо қилиш билан шуғулланишдан тўхтамаётганлар ҳам йўқ эмас.
— Янги мажмуадан савдо учун ўрин-жой олганман. Аммо у ерда савдо бўлмайди, - дейди нон сотувчилардан бири. - Мен шу ерда савдо қиламан. Керак бўлса, олишсин ўша янги жойини.
Кузатувларимизга кўра, Ғиждувон деҳқон бозорининг олд томонида, қарийб ярим гектар жойни эгаллаган ва фойдаланишга топширилган автотураргоҳ хизматидан саноқли автомашиналаргина фойдаланмоқда.
— Янги автотураргоҳга машиналаримизни киритолмаймиз. Ҳар куни автотураргоҳ атрофини кўча савдоси билан шуғулланувчилар босиб кетади, бу эса машиналарнинг кириб-чиқишига халақит беради, - дейди йўл бўйидан «стоянка» сифатида фойдаланаётган ҳайдовчилар. - Бозор қаршисида автомобиллар ҳаракати ўз ҳолига ташлаб қўйилганидан йўл ёқалаб пиёдалар учун мўлжалланган йўлакчадан юролмайсиз. Пиёдалар йўлакчаси «стоянка», нос, сигарет, сақич ва бошқа майда-чуйда сотувчи маркетга айланган. Таксичилар эса пиёдаларни писанд қилмай, кимўзарга мижоз овлашади.
Хўш, кўркам қиёфа касб этиб турган бозордан йўл ёқасигача бўлган ҳудудни ким назорат қилади?
Янги бозор орқа томонида жойлашган ва қарийб 2 гектардан зиёд жойни эгаллаб турган кичик бозорча эса эски, хароб ва эътиборталаб аҳволда. Бир нечта савдо расталарини ўз ичига олган очиқ айвон остида деҳқончилик маҳсулотларидан ташқари, озиқ-овқат ва ноозиқ-овқат маҳсулотлар ҳам қалаштириб ташланган. Атроф ахлатлар уюми билан тўлиб-тошган. Қўланса ҳид анқиб турган ҳожатхонадан бир неча қадам нарида антисанитар аҳволдаги ошхона ва шашликхона жойлашганига нима дейсиз?
Мактабда ўқиган кезларимиз биология фанидан ҳужайралар, микроблар, бижғитувчи хусусиятга эга инфекциялар ҳақида кўп эшитардик. Бозор савдо расталаридаги сариқёғ, сут маҳсулотлари, қандолат маҳсулотлари ва ширинликлар очиқ-сочиқ ҳолда туриши турли касалликлар келтириб чиқармаслигига кафолат бормикин?!
Савдо йўлакчалари лой, маҳсулотлар оёқ остида. Анчадан буён фаррошлар хизмати таъминланмагани сезилиб турибди. Туман "санепидемстанция" бозорбоп маҳсулотлар сифатини ўрганганмикин?
Бозор тартибсиз бўлгани етмаганидек, деҳқон бозори ва унинг орқасидаги шу кичик бозорчани электр энергия билан таъминлайдиган трансформаторлар атрофи ҳам хавфсизлантирилмаган. Яроқсиз металл буюмлари ва темир дўконлар пала-партиш ташлаб юборилган. Трансформаторнинг ёнида одамларнинг савдо қилиши учун қўлбола шароит қилиб берилган.
— Бу бозорча тез кунда бузилади. Ўрнидан автотураргоҳ барпо этилади,- деди бозор раҳбари Расул Насимов «Дарё» мухбирига.
Бозор маъмурияти жойлашган бинонинг рўпарасида қурилган яп-янги автотураргоҳда қовун савдоси билан шуғулланиб турган савдогарларни кўрмаётган бозор раҳбари яна қандай автотураргоҳни мўлжаллаётган экан?!
— Янги бозор тикланиш пайтида қарийб 180 га яқин тадбиркорнинг савдо қилишимиз учун жой масаласи муаммо бўлиб қолди - дейди тадбиркор Ҳикматулла Темиров. - Кичик бозорча атрофидаги йўлакларда савдо қилишимизга тўғри келган. Бироқ мутасаддилар айвон атрофида енгил типдаги қурилмалар, яъни акфали ёпиқ дўконлар қуришимизга оғзаки рухсат беришди. «Бузилмайди, қуринг, кейин ҳужжатлаштириб берамиз», - дейишганига ишониб, 30-40 миллион сўмга дўконлар қурдик. Энди эса «...бир кун муддатда енгил типдаги қурилмангизни бартараф қилиб, ер майдонини бўшатиб беришингизни ва янги савдо комплексига кўчиб ўтишингиз лозимлигини билдирамиз. Акс ҳолда, назорат қилувчи органлар билан келишилган ҳолда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга мурожаат қилиниши ва қонуний чоралар кўрилишини маълум қиламиз», - деган огоҳлантириш хати беришди.
Тадбиркорларнинг айтишича, Ғиждувон деҳқон бозори, шунингдек, атрофидаги йирик савдо мажмуаларининг ҳаммасида ҳам ҳали ишлар тугаман. Дўконлар нархи 120 миллион сўмдан бошланади. Ижара тўловлари ҳам жуда қиммат.
— Ғиждувон деҳқон бозорида катта-катта павильонлар қилинган. Деҳқончилик ёки озиқ-овқат маҳсулотларидан ташқари, ноозиқ-овқат маҳсулотларга мўлжалланган дўконлар сотиб олинган. Бир ойда 5-6 миллион сўмга тенглашадиган ижара пулини эса биз тўлай олмаймиз. Ҳеч ким бу қиммат ижара пулли дўконларга киришни истамагач, бизни мажбурлаб, ижарасини тўлаб турасан, дея кутилмаганда кран билан келиб туриб, бузаман, дейишяпти, - деди тадбиркор Илҳом Жумаев. - Хўш, бизга қани жой? Жой бўлмаса, қаэрда савдо қиламиз?!
Ғиждувон туман ҳокимининг биринчи ўринбосари Барака Толибовнинг «Дарё» мухбирига билдиришича, кичик бозорчадаги очиқ айвон остидаги расталар атрофидан вақтинча фойдаланиш учун ўз маҳсулотлари хавфсизлигининг таъминланиши мақсадида сотувчиларга енгил типдаги қурилмалардан дўкон тиклашлари мумкинлиги инобатга олинган. Тез кунда бузилиши кўзланган бозорча атрофидаги енгил типдаги дўконлар 6 ойча илгари эски автотураргоҳ ўрнида тикланган. Билдирилишича, енгил типдаги қурилмалардан тикланган дўконларни қуришда йиғма акфа маҳсулотларидан фойдаланилган. Улардан уй-рўзғор хўжалигида фойдаланиш ёки сотиш мумкин. Дўконларни тиклашда сарфланган харажатлар ҳужжатлар асосида ўрганилиб, тадбиркорларга имкониятдан келиб чиққан ҳолда кўмаклашилади.
— Кўриб турибсиз, бу бозорча ҳам таъмирталаб ва янгиланишга муҳтож. Аммо очиқ айвоности расталари сақлаб қолинади. Тадбиркорларга эса ўтган йилнинг июль ойида вақтинча фойдаланиш мақсадида ҳар бирига 6-2 метр-квадрат ҳажмдаги ер майдонида енгил типдаги дўконлар қуришга рухсат берилган. Ўз маҳсулотлари хавфсизлиги учун бу вақтинча эканлиги жуда кўп бор тушунтирилган. Аммо бу бозорча таъмирланмайди ёки эски тос, эски ҳаммомлигича қолади, дегани эмас. Амалга ошилаётган ишлар шу тадбиркорларнинг ўзи учун. Ҳар бир тадбиркор эътиборимизда, - дейди Барака Толибов.
Маълумотга кўра, тумандаги йирик бозорлардан бири — Хўжайи жаҳон номидаги буюм бозори 2015 йил туман марказининг бошқа манзилига кўчирилган. Ушбу буюм бозори 1000 та ўринга мўлжалланган. Айни пайтда 150 га яқин бўш савдо расталари бор. Аниқланишича, узоқ йиллардан буён кўча савдоси билан шуғулланиб келаётган кўплаб тадбиркорлар мавжуд бозорларнинг энг арзон расталаридан ҳам жой олишни истаган. Улар орасида ўзига тегишли жойни бошқага ижарага бериб, ўзи эса солиқ ва патент тўлашдан қочиб, кўча савдосидан бери келмаётганлар ҳам учради.
— Мен ёш тадбиркорман. Эски бўлса ҳам арзонроқ жойдан фойдаланиб келаяпман. Аммо янги расталар учун патент тўлашга пулни қаэрдан оламан? Ҳамма асаби бузилгандан гапиради. Бир неча йил муддатга кредит эвазига беришсин, кам-кам тўлаб борамиз, - деди ўзини Иброҳим деб таништирган ёш тадбиркорлар.Маълум бўлишича, янги бозорда савдогарлар учун шарт-шароит яхши.
— 174-растадан жой олдим. Кўчмайман, чунки арзимайди. Маҳсулотларимизнинг ўндан бири ҳам сиғмайди ўша ерга, - деди ҳўл мева сотувчи аёллардан бири.
Маълум қилинишича, бозор фойдаланишга топширилгач, маъмурият савдогарларга белгиланган миқдордаги тўлов амалга оширилса, унга растадан жой ажратилишини айтган. Аслида, аввалроқ расталардан фойдаланиш бепуллиги маълум қилинган.
Савдогарлар пул тўлагани ҳақидаги «квитанциялар»ни кўрсатар экан, бозор раҳбари Расул Насимов буни «чек», «патент» ва ниҳоят ўтган йилдан қарздорликлар, деб изоҳлади. Сотувчиларининг айтишича эса улар томонидан ҳар куни кунлик тўловлар амалга оширилган. Кўпчиликдан бир хил — 1 миллион 216 минг сўмдан маблағ ундирилган «квитанциялар»да июль, август, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь ойи учун тўлов, - деб кўрсатилган.
— Мен ҳеч қачон бозорда савдо қилмаган бўлсам. Ҳатто ўтган йилнинг ноябрь ойида тўлов варақасида ойлик тўлов ёзиб қўямиз, дейишганига ҳам рози бўлдим. 900 минг сўм тўладим. Аммо уч ойдан буён сарсонман. Пулимни қайтариб беришсин, - деди Насиба Файзуллаева. Бозор раҳбари эса «Тўловлар нотўғри ундирилган бўлса, қайтарилиши»ни айтиб қўя қолди.
— Бозорда жой тарқатилаётганда ҳам адолатсизликка йўл қўйилди. Бозор ичида беобрўлик қилсангиз, нонингизни топасиз. Йўқса, бозорчилик қилолмайсиз. Ҳамма жой бепул тарқатилган. Андиша қилиш керакмас, ўз ҳуқуқини билган тадбиркор ноўрин пул тўлови ҳақида органга мурожаат қилиши керак, - дейди тадбиркорлардан бири Зулфизар Тоҳирова. - Ҳозир мен ўзим эгаллаб олган растага «Менга тегишли» деб 21 киши келди. Аммо мен шу жойни бермайман.
— Ҳар бир тадбиркор давлат ҳимоясида. Аммо, бу тадбиркорнинг хоҳлаган жойида ўтириб, савдо қилиши керак, деган гап эмас. Ҳар бирига савдо қилиши керак бўлган жойни белгилаб, имкониятни яратиб берамиз. Мазкур деҳқон бозори орқасида жойлашган турли муаммоларга туртки бўлаётган кичик бозорча ҳам тўлиқ таъмирланиб, замонавий кўринишга келтирилади. Атрофи очиқ, усти ёпиқ айвонли бу бозорча юзлаб тадбиркорлар корига ярайдиган замонавий қиёфага келтирилади, - деди туман ҳокими ўринбосари Ахтам Аҳмедов.
Изоҳ (0)