• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12699.14
    • RUB162.16
    • EUR14847.83
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +27°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Илм-фан

    Нобель олган математиклар? Қанақасига?

    Ҳа, кўпчилигимиз, математика соҳасида Нобель мукофоти берилмаслигини яхши биламиз. Лекин бу математикларга Нобель берилмайди дегани эмас. «Дарё» колумнисти Музаффар Қосимов шу ҳақда ҳикоя қилади.

    Альфред Нобелнинг севган қизи математикка тегиб кетгани учун олим алам устида математикларни мукофотдан маҳрум қилган деган чўпчак кенг тарқалган. Аслида бунинг замирида ҳақиқат йўқ. Нобель шунчаки васиятида математикларни тилга олмаган ва бунинг сабаби ўзигагина аён. Уни яқиндан билганларнинг фикрича, Нобель математикани абстракт фан санаган, мукофот эса амалий ютуқлар учун берилишини истаган. Шу сабабли Нобель мукофоти тиббиёт ва физиология, физика, кимё, адабиёт ва тинчлик соҳаларида берилади. Шунга қарамай, тарихда бу нуфузли илмий мукофотга эга бўлган бир неча профессионал математик олим мавжуд.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Масалан, британиялик математик Бертран Рассел 1950 йила адабиёт соҳасидаги Нобелни қўлга киритган. Унинг ҳамкасби Альфред Уайтхед билан ҳамкорликда ёзган Principa Mathematica китоби ХХ аср бошларида умумий математикани оддий мантиқий хулосалар, аксиома ва чекланган сондаги асосий тушунчалар орқали содда баён этишга қаратилган эди. Асар айниқса 20–30-йилларда катта шов-шув билан қўлма-қўл бўлган ва Расселнинг обрўсини жуда ошириб юборган. Кейинчалик Бертран Рассел математикадан бироз йироқлашган ва асосан фалсафий мулоҳазаларга берилган. Шунингдек, бошидан кечирган Иккинчи жаҳон уруши даҳшатлари ҳақида хотиралар ёзиб, тинчликпарварликни, инсонийликни тарғиб қилувчи асарлар битган. Асл касби математик бўлган Бертран Рассел гуманизм ғояларини кенг тарғиб қилгани учун адабиёт бўйича Нобель мукофотига эришган.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Яна бир математик – Южин Вигнер эса ўзига анча яқин соҳа – физика бўйича 1963 йилги Нобелга сазовор бўлган. Физика ва математика чамбарчас боғлиқ соҳалар саналса-да, Вигнер касбига кўра физик эмас, айнан математик бўлган. 1902 йилда Будапештда туғилган бу олим асосан гуруҳлар назарияси борасида илмий ишлар олиб борган. Бу йўналишдаги илмий хулосаларини симметрия назарияси ва квант механикасига татбиқ этган олим физика соҳаси учун ғоят муҳим натижаларни олишга муваффақ бўлган. 1963 йилги физика бўйича Нобель унга симметриянинг фундаментал тамойилларини элементар зарралар физикасига татбиқ этгани учун берилган.

    Математика энг кўп қўлланиладиган яна бир соҳа иқтисодиётдир. Шу сабабли айрим математик олимлар иқтисодиёт соҳасида Нобель хотираси мукофотини қўлга киритгани ажабланарли эмас. Шундайлардан бири СССР вакили Леонид Канторович бўлиб, у 1975 йилда Нобелга сазовор бўлган.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Канторович 1912 йилда Санкт-Петербургда туғилган. У фавқулодда истеъдодли бола бўлган ва 14 ёшидаёқ физика-математика факультетига ўқишга кириб, 18 ёшида аллақачон олий маълумотли, етук математик мутахассис сифатида тан олинган. Кантарович асосан ишлаб чиқариш жараёнларини оптималлаштириш, иқтисодий кўрсаткичларни мақбуллаштириш, энергия, ёқилғи тежаш ва логистикани самарали йўлга қўйиш борасида катта кўламли илмий ишлар қилган. Унинг фанера ишлаб чиқариш заводи мисолида кўрсатиб берган иқтисодий таҳлиллари туфайли ресурсларни оптимал тақсимлаш назарияси юзага келган. Бу назария кўплаб ишлаб чиқариш корхоналарида катта муваффақият билан ўзини оқлаган ва айнан ушбу иши учун Кантаровичга 1975 йилги Нобель берилган.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Нобель олган математиклар ичида энг таниқлиси Жон Нэш бўлса керак. Зулфия Назар сценарийси асосида ишланган, бош ролни Рассел Кроу ижро этган «Тафаккур ўйинлари» кинофильми орқали уни кўпчилик яхши танийди. Жон Нэш ўйинлар назарияси бўйича катта илмий ишлар олиб борган америкалик математикдир. Нэш ҳам Нобелини иқтисодиёт соҳасида олган. У шизофренияга чалингани ва ёш ўтгани сари буни енгиб ўтиб, йирик илмий ишлар қила олгани таҳсинга сазовордир. Унда Нобелдан аввал аллақачон Абель мукофоти ҳам бўлган.

    09.12.2019, 17:53   Изоҳ (0)   63547
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    “КАФОЛАТ суғурта компанияси” АЖнинг молиявий барқарорлик рейтинги “Fitch Ratings” томонидан “Ижобий” прогнози билан “Б+” даражасида тасдиқланди


    BI Sad’O Business лойиҳасида очиқ эшиклар куни бўлиб ўтди ва ЧИЛЛА акцияси бошланди


    Ипотекага хонадон, совға сифатида эса — омборхона!


    Kia Ўзбекистон бозорини эгалламоқда: 2025 йилнинг биринчи ярмида рекорд даражадаги сотувлар


    Туризмдаги трендлар 2025: Хитойда Марказий Осиёга – Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистонга қизиқиш ўсмоқда


    Central Asian University RUR ва THE Impact Rankings 2025 халқаро рейтингларида ўз мавқеини мустаҳкамламоқда


    Beeline Uzbekistan ҳудудларда рақамли ривожланишни жадаллаштирмоқда


    Centrum Air 25 июлдан Тошкент — Сеул тўғридан-тўғри рейсларини бошлайди 


    Чиқим ва кирим: назорат сари илк қадам


    Сунъий интеллект бўйича икки дипломли таълим — UMFT& FAR EAST University ҳамкорлигида


    Ipoteka Bank OTP Group: “Қуёш” — паркентликлар учун янги маҳалла маркази ишга туширилди


    Ўзбекистон Миллий банки халқаро капитал бозорида 400 млн АҚШ долларлик облигацияларни муваффақиятли жойлаштирди


    Ипак Йўли Банкдан Tradeloan: халқаро битимларни молиялаштириш


    Нео Insurance — суғурта бозоридаги рақамли ўзгаришларнинг 2 йиллик натижаси 


    Ўзбекистонда янгиланган HAVAL H6 расман ишга туширилди

     

    Тавсия этамиз

    Матриархат даври қайтадими: нима учун қиз фарзанд тарбиялаш трендга айланмоқда?

    14 июл, 13:07

    Оиласини қашшоқлик ва очликдан қутқарган жангчи йигит: Арда Гюлернинг курашга тўла ҳаёт мактуби

    13 июл, 22:15

    Кремль соясидаги жумбоқлар: сирли равишда вафот этган россиялик тадбиркор ва амалдорлар

    10 июл, 20:40

    Исроилнинг Ғазодаги қирғини ягона эмас: Инсоният тарихидаги энг йирик геноцидлар қандай содир бўлганди?

    10 июл, 19:12
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Хитой океанларни ўрганиш учун ўзининг биринчи “ақлли” кемасини яратди

    Дунё | 14 июл, 23:55

    “Путин кўпчиликни алдаган, лекин мени алдолмайди” — Трамп 

    Дунё | 14 июл, 23:40

    “Дарё” видеорепортажи: Наманганда 50 кун давом этган гуллар фестивали якунига етди

    Ўзбекистон | 14 июл, 23:27

    Ер эвазига 600 минг доллар: Ўзбекистонда ҳоким ўринбосари ва қатор мансабдорлар пора билан ушланди

    Ўзбекистон | 14 июл, 22:40

    Обама Трампнинг тариф урушларини танқид қилди

    Дунё | 14 июл, 22:30

    “Украинани қуроллантириш учун АҚШ Хитойдан қарз олишга мажбур” — америкалик сенатор

    Дунё | 14 июл, 22:10

    Евроиттифоқ Исроилни жазолашнинг 10 та усулини таклиф этди

    Дунё | 14 июл, 21:50

    Ҳаёт моҳиятини очиб берувчи 10 фалсафий мультфильм

    Кино | 14 июл, 21:35

    “Ливерпуль” Винисиус учун “Реал”га катта сумма таклиф қилди

    Спорт | 14 июл, 21:31
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.