«Дарё» колумнисти, «Ипак йўли» халқаро туризм университетининг биринчи проректори профессор Азамат Акбаров Жанубий Кореяда кўп йиллар ишлаган, шунингдек, Туркияда ҳам кўп бўлган. У ўзига яхши таниш бу икки давлатни Ўзбекистонга қиёслаб, қатор ўхшаш жиҳатларни топа олди.
Ўзбек ва бошқа турк халқлари Корея ҳамда у ерда таълим олиш ва туризм борасида имкониятлари ҳақида жуда қизиқувчан эканликларини биламиз. Бизда биринчи галда тил борасида бир қанча умумийликлар бор: корейс, ўзбек ва турк тиллари грамматикаси бир хил бўлиб, гапда ўша тартибда гаплашамиз. Иккинчидан, уч мамлакат халқлари ўз давлат ва миллатини севадиган одамлар сифатида унинг хавфсизлигини сақлаш учун қўлларидан келгунча ҳаракат қилади. Яна бошқа бир нарса: бир-бирига, айниқса ёши улуғларга нисбатан ҳурмат; ёши катталаримиз ҳанузгача иккала маданиятда ҳам оилада қарор қабул қилувчилар ҳисобланади. Ўзбек, турк ва корейслар ўз уйларини ҳурмат қилади ҳамда у ерга кираётиб оёқ кийимларини ечади, уй шиппакларидан фойдаланади. Биз мамлакатларимиз тарихини жудаям севамиз ва ўтмишимизни қадрлаймиз. Мамлакатларимиз одамлари ўта меҳнаткаш бўлиб, эрта тонгдан кечгача тиним билмай ишлайди.
Индивидуализм жуда кам. Муносиб университетга кириш, уйланиш, фарзандлар кўриш, ота-она кексайганида ва кучсиз бўлганда ғамхўрлик қилиш каби жиддий қабул қилиниши керак бўлган масулиятлар (бурчлар) бор. Ўткир, ноёб одам бўлиш осон эмас. Сиз муомала қилаётган кишиларга нисбатан ўз хатти- ҳаракатингизни сезиларли даражада ўзгартиришингиз ва ижтимоий ҳолатингизга қараб, қандай муносабатда бўлишингиз жуда оддий ҳолдир. Ўзбекистон, Туркия ва Корея тез суръатлар билан чет эл маданий унсурларини киритиш билан бир вақтнинг ўзида жуда кучли миллийлик туйғусини ҳам сақлаб қолганга ўхшайди.
1. Янги йил байрами
Жанубий Корея, Туркия ва Ўзбекистонда янги йил кунини нишонлаш борасида жуда ўхшаш маданият мавжуд. Ҳар бир мамлакатда унинг номи бошқача: Сеоллал [설날], Йилбоши (Yılbaşı) ва Наврўз. Жанубий Кореяда Сеоллал ой тақвими бўйича янги йил кунидир. Демак, улар Сеоллал санасини қуёш тақвими билан эмас, балки ой тақвими билан ҳисоблайди. Шунинг учун Сеоллал даври ҳар йили (қуёш тақвимида) фарқ қилади. Одатда Сеоллалнинг санаси 15 дан 17 февралгача. Сеоллал даври келганда корейслар ҳанбок деб номланган анъанавий кийим кияди. Ҳанбок юмшоқ ипакдан тайёрланиб, турли рангларда ва шаклларда бўлади. Лекин охирги пайтларда одамлар ҳанбок қиммат нархда экани сабаб уни киймаяпти. Ҳар бир оила ўз она шаҳрига ота-оналарини, бобо-бувилари ва қариндошларини зиёрат қилишга боради. Улар қариндошлари билан кўришса, одатда бир-бирларига «янги йилингиз билан» дейди. Сеоллалда махсус таом тайёрланади. У ттеокгук деб номланади. Бу корейс услубидаги шўрва бўлиб, устида бир бўлак гуручли нон бўлади.
Туркияда ҳам Йилбоши деб аталган янги йил куни нишонланади. Бироқ улар катта янги йилни катта байрам тарзида нишонламайди. Одатда қариндошларга, яқин қўшниларга салом бериш ва «янги йилингиз қутлуғ бўлсин» ёки мутлу йıллар дейишади. Одатда бу санада уйларини саранжом-саришта қилишади.
Наврўз Ўзбекистондаги энг катта байрам бўлиб, у Эрон маданиятидан кириб келган. Бугунги кунда у миллий байрамга айланди. Бу байрамда ўзбекистонликлар қариндошлари билан учрашади ёки меҳмонларни таклиф қилади ҳамда сумалак пиширади. Сумалакни тайёрлаш осон иш эмас. Чунки сумалак пишириш учун камида 20 соат вақт сарфланади. Уни тайёрлаётганда эҳтиётлик билан секин қайнатиш керак.
2. Ўқитувчилар куни
Учала мамлакатда ҳам Устоз ва мураббийлар куни бор. Бу ўқувчиларга таълим-тарбия бераётгани сабабли устозларга миннатдорчилик билдиришдир. Лекин ҳар бир миллатнинг устозлар куни турли санада нишонланади. Жанубий Кореяда ўқитувчилар куни 15 май куни нишонланади. Туркияда – ҳар 24 ноябрда. Ўзбекистонда эса октябрь ойининг биринчи кунида. Айниқса Ўзбекистонда Устоз ва мураббийлар куни умумхалқ байрамидир.
3. Палов
Бу мамлакатлар ўхшаш таомга ҳам эга бўлиб, у палов, яъни қовурилган гуручдир. Туркия ва Ўзбекистонда бу таомни палов деб аташади. Корейслар бошқача сўз билан талаффуз қилишади: бок-кум-бап (볶음밥). Лекин баъзи корейс қайноқ ресторанлари менюсида одатда «корейсча палов» ёки 필라브 деб ёзилади. Демак, корейсларнинг кўпчилиги палов нима эканини билади. Кореяликлар қовурилган гуруч тайёрлаганида, гуручга тўғралган картошка, сабзи, яшил ёки қизил қалампир, пиширилган тухум ва туз каби масаллиқлар қўшади. Тайёр бўлгач, бироз кетчуп қўшсангиз бўлади, хоҳласангиз аралаштиришингиз мумкин. Бу – кенг тарқалган корейсча палов.
Туркия ва Ўзбекистонда шунга ўхшаш палов таоми бор. Бу халқларда палов пиширишнинг сон-саноқсиз рецептлари бор. Масалан, Ўзбекистонда 150 турга яқин палов рецепти бор. Лекин асосан гуруч, гўшт, тўғралган сабзи, пиёз, майиз, заъфарон, кимён, ёғ ва майдаланган туз билан пиширишади.
4. Угра / лағмон
Тўртинчи умумий нарса лағмон ёки угра билан боғлиқ. Бу халқларнинг таом бўйича дидлари бир хилга ўхшайди, лекин ҳар бир овқатнинг таъми бутунлай ўзгача.
Биринчиси бироз аччиқ угра бўлиб, ва озиқ-овқат номи юк гаэ-жанг уграси [육개장칼국수] ҳисобланади. Таркиби – корейс қизил қалампири, баҳор пиёзи, сабзавотлар (тез-тез ишлатиладиган го-са-ри) ва албатта корейсча кўкат-зираворлар. Юк-гаэ-жанг шўрва ичига угра (калгуксу) қўшиб, бирга қайнатилади. Иссиқ ҳаводан заифлашиб, бош айланган одам учун бу фойдали.
Туркияда эриште деган таом бор. У корейс таомига ўхшайди, лекин калгуксу томат пастасисиз шўрва ҳисобланади.
Учинчидан, Ўзбекистонда махсус туппа тури – лағмон бор. Лағмон уйғур халқидан олинган бўлиб, шу кунларда Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон каби давлатларда кенг тарқалган. Лағмон ўзбекистонликлар учун одатий овқат турига айланган. Ўзбекларнинг аксарияти лағмон ейди. Улар асосан гўшт, сариқ булғор қалампири, қизил булғор қалампири, қўлда чўзилган лағмон ва баъзи зираворларни ишлатади.
5. Чой маданияти
Бу халқлар орасида бир-бирига ўхшаш чой маданияти мавжуд. Чой маданияти ҳақида умумий нарсаларни ва фарқ қилувчи одатларни тушунтириб берсак.
Туркияга нисбатан Ўзбекистон ва Жанубий Кореяда кўк чой ичишни маъқул кўришади. Ўзбекистонда, масалан, Тошкентда қора чойни, Самарқандда эса кўк чойни афзал кўришади.
Чой маданияти бир неча асрлар давомида ривожланган. Чойнинг ўрни ҳар бир мамлакатда ўзига хос ўхшашликка эга. Меҳмон келганда улар одатда енгил таом ва ичимликлар билан чой истеъмол қилади. Лекин корейслар чойга шакар қўшмайди.
6. Ўрнашган жой – Осиё қитъаси
Жанубий Корея, Туркия ва Ўзбекистон Осиё қитъасида жойлашган. Жанубий Корея Осиёнинг шарқида, Ўзбекистон Марказий Осиёда, Туркия эса Осиё ва Европа ўртасидаги чегара сифатида рол ўйнайди. Шунинг учун бу уч мамлакат орасида турли хил умумий одат, урфлар мавжуд.
7. Ипак йўли
Анча вақтлар олдин, бир қитъада жойлашгани сабабли, уч миллат аждодлари ўз маҳсулотларини сотиш ва номаълум дунё билан алоқа қилиш мақсадида Буюк ипак йўлидан фойдаланган. Ўша даврларда уларда телекоммуникация тизими мавжуд бўлмаган. Шундай қилиб, улар Ипак йўли бўйлаб пиёда ёки отда, туяда узоқ йўл юрган.
Аслида улар милоддан аввалги VIII асрдан милодий XVIII асргача бу йўлдан фойдаланган. XVIII аср бошида ҳаётни тубдан ўзгартириб юборган замонавий транспорт ихтиро қилингани ва Ер юзида замонавий миллатлар пайдо бўлгани сабабли Ипак йўли секин-аста ўз мавқеини йўқотган.
Аслида Корея ярим оролида Ипак йўлининг бошланиш нуқтаси жойлашган. Ипак йўлининг ўртасида Самарқанд, Бухоро, Хива каби машҳур шаҳарлар мавжуд. Бугунги кунда бу шаҳарлар Ўзбекистон ҳудудида жойлашган. Ниҳоят, Туркия Буюк ипак йўлининг охири ҳисобланади. Қадимдан бу уч мамлакат Ипак йўли билан боғланган.
8. Олтой тил оиласи
Олтой тиллари оиласи XVIII асрда биринчи марта таклиф қилинган гипотетик тузилган Марказий Евросиё ва Сибир халқлари тил оиласи бўлиб, унинг мавжудлиги тилшунослар орасида кенг мунозарага сабаб бўлиб қолмоқда. Турк, мўғул ва тунгус-манчжур гуруҳлари доимий равишда бу оилага киритилган; баъзи муаллифлар корейс ва япон тилларини ҳам унга қўшади.
Корейс тили олтой тилидан келиб чиққан гуруҳдир. Лекин корейс тили мустақил ривожланди. Аммо турк ва ўзбек тили битта лингвистик гуруҳ – туркий тиллар гуруҳ таркибида. Бугунги кунда бу уч миллат тиллари орасида фарқ бор, лекин уларнинг умумий илдизи олтой тилидан келиб чиққан.
9. Тўрт фасл
Жанубий Корея, Туркия ва Ўзбекистонда тўрт мавсумнинг ҳар бири, яъни баҳор, ёз, куз ва қишнинг тўлақонли кечиши яққол сезилади, чунки улар ўхшаш географик кенгликда жойлашган. Корея 37°, Ўзбекистон 41°, Туркия 41°да жойлашган. Шундай қилиб, бу уч халқнинг тўрт мавсуми бор.
10. Футбол
Жанубий Корея, Туркия ва Ўзбекистон халқлари футболни севади. Уларнинг ўз футбол лигалари бор. Ҳар бир мамлакатда ўз футбол ассоциацияси фаолият юритади ва футбол лигаларини назорат қилади.
Корея футбол лигаси номи – K-Liga 1. K-Liga 1 – футбол лигаларининг энг юқори поғонаси. Кореяда қуйи лига ҳам мавжуд. Асосий футбол лигаси 12 та футбол жамоасидан иборат.
Туркия футбол лигаси Super Lig деб аталади. Мамлакатнинг ҳар бир шаҳрида улкан футбол майдони бор. Лигада 18 та футбол жамоаси бор.
Ўзбекистон футбол лигаси Ўзбекистон олий лигаси дейилади. Дастлаб у Ўзбекистон профессионал футбол лигаси деб номланган, лекин 2018 йилда унинг номи янгидан ўзгартирилди. Бу лигада 12 та футбол жамоаси бор.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)