Россия, Германия ва Қирғизистон олимлари сунъий йўлдош маълумотлари асосида сейсмик фалокатларни башорат қилишнинг ноодатий усулини таклиф қилди. Бу борадаги илмий мақола Doklady Earth Sciences журналида чоп этилган.

Маълум бўлишича, атмосферани кузатиш орқали зилзилани олдиндан айтиш мумкин. Ҳозирги кунда олимлар бир ойдан тортиб, бир неча ўн йиллар кейин бўладиган зилзилаларни ҳам аниқ башорат қила олади. Шу билан бирга одамларни сейсмик хавфли зоналардан эвакуация қилиш учун қисқа муддатли башоратлар ҳақида ҳам маълумотлар керак.

Янги тадқиқот муаллифлари сунъий йўлдошлар орқали учта зилзиладан олдин олинган маълумотларни қайта ишлади: 2013 йилнинг 26 майида Ўзбекистонда, 2007 йилнинг 8 сентябрида Қирғизистонда ва 2013 йилнинг 28 январида Қозоғистонда. Аниқланишича, учала ҳолатда ҳам зилзила содир бўлишидан беш кун олдин ҳаво массасида ўзгаришлар бўлган. Бунинг гравитация тўлқинларига ҳеч қандай алоқаси йўқ. Гап узлуксиз ва (товуш тўлқинларидан фарқли ўлароқ) кўндаланг таркибий қисмга эга бўлган ҳаво ҳаракати ҳақида кетмоқда.

Олимларнинг аниқлашича, зилзила содир бўладиган зонада ўртача атмосфера ҳарорати вақтга қараб ўзгарган. Шундан сўнг тадқиқотчилар ички гравитация тўлқинларининг вертикал узунлигини аниқлашга муваффақ бўлган.

Максимал узунлик 14,2 ва 18,9 километрни ташкил этган. Мутахассисларга маълумки, 10 километрдан ортиқ ички гравитация тўлқинларининг вертикал узунлиги конвекция натижасида ҳаво массасининг исиши оқибатида пайдо бўлади.

«Бу шуни англатадики, Ернинг литосферасида содир бўладиган жараёнлар паст атмосферада конвектив беқарорликка олиб келади. Улар сейсмик фаол минтақаларда ички гравитация тўлқинларига сабаб бўлади. Мезосферага етиб борадиган ички тортишиш тўлқинлари йўқ қилиниши мумкин. Бу содир бўлганда ички гравитация тўлқинлари энергияси ҳароратга таъсир қилувчи термал ҳаракатга ўтади», — дейди тадқиқот муаллифларидан бири Сергей Попел