Карим Баҳриев: Ўзбекистон 1991 йилдан сўнг чорак аср шахсга сиғиниш ва унинг зулмидан азоб чекиб яшади

Карим Баҳриев ўз вақтида Биринчи президентни кескин ва очиқ танқид қилган. Ислом Каримов ўзига нисбатан билдирилган бу танқидларни қандай қабул қилган? Шоир ва журналист бу ҳақда шундай хотирлайди.

— Унинг учун биринчи ва ёқимсиз танқид 1991 йил 7 июнь куни «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасида эълон қилинган «Уйғониш машаққати» мақоласида ифода этилган. Бу воқеа мен уйланган кунда рўй берган. Ҳали газеталар «Шарқ» нашриётида чоп этилаётган ва расталарга етиб келмаган бир пайтда, яъни тонгги ошга давлат раҳбари девонидан, парламентдан вакиллар ва вазирлар меҳмон сифатида келишди. Вазирлар Маҳкамасининг биринчи кафесида ўтказилган кечки базмга эса менга таниш бўлган бирорта ҳам амалдор келмади. Тўй Тошкент ҳамда самарқандлик меҳмонлар ва қариндошлар иштирокида, парламентда менга маслакдош бўлган яқин дўстлар, шеърлар ўқиган ва кўп қадаҳ сўзлари айтган шоирлар-у ёзувчилар даврасида ўтди. Турмуш ўртоғимнинг қариндошлари ҳатто «Бу тўй эмас, йиғилиш бўлди» дейишган.

Кейин маълум бўлдики, газета эрталаб расталарга чиққан. Вазирлар Маҳкамаси Президиуми ва Олий Кенгашнинг қўшма йиғилишида Ислом Каримов устозларим — шоир Эркин Воҳидов ва ёзувчи Пиримқул Қодировга жаҳл билан бақирган: «Уни садоқатли, истеъдодли одам деб айтяпсизларми? У менга душман-ку! У мухолифатчи!».

Эркин Воҳидов ўша йиллари Ошкоралик қўмитаси раиси, Пиримқул Қодиров эса Тил, дин, маданият ва миллатлараро қўмита раиси эди. Мен турли даврларда уларнинг иккисида ўринбосар бўлиб ишлаган эдим. «Уйғониш машаққати» мақоласида шахсни улуғлаш бошланаётгани ҳақида фикр юритилганди. Танқидий материалим чоп этилишидан аввал давлат раҳбарининг қишлоқ ва узоқ қишлоқларда яшовчи аҳолини ичимлик суви билан таъминлаш тўғрисидаги қарори эълон қилинганди. Телевизор орқали чиройли диктор аёл мақтовга йўғрилган матнни ўқий бошлади: «Бизга тоза сув берганлиги учун Президентга раҳмат!», «Унга раҳмат, бунга раҳмат» ва ҳоказо.

Мен бунга ўз мақоламда шундай муносабат билдирганман: «Президент ўз томорқасида бодринг эккани ҳам, етиштиргани ҳам йўқ. Ишлаб топган пулларига сизларга водопровод ўтказиб бергани ҳам йўқ. У бюджет пулларини ажратаяпти. Бу пуллар эса бизнинг — солиқ тўловчиларнинг пули. Агар шундай давом этса, биз уни ўзимиз нафас олиб турган ҳаво учун ҳам мақтай бошлаймиз. Нега биз яна қайтадан шахсни улуғлашни ташкиллаяпмиз? Ахир биз СССР даврида авторитаризм ва тоталитаризмдан тўймаганмидик?».

Бу сўзлар унинг Президент бўлиб сайланганига бор-йўғи олти ой ўтганидан кейин ёзилганди. Бироқ, бу огоҳлантириш муҳим ва башоратли бўлиб чиқди — мамлакат кейинги чорак аср давомида шахсга сиғиниш ва унинг зулмидан азоб чекиб яшади.

Парламентдан қувилиб, сўнг қамалишимни ҳамма кутаётганди. Мақоламдан кейин айрим танишларим мен билан дуч келганларида саломлашмай ҳам қўйишди. Одатда Каримовнинг ғазаби тез сўнарди. Икки-уч кун жаҳл қиларди. Аммо бу сафар у мен билан бир ярим ой гаплашмади. Ўша пайтдаги муфтий Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, «Госплан» раҳбари Шукрулло Мирсаидов ва парламентнинг Тил, дин, маданият ва миллатлараро қўмитаси котиби, яъни мен учаламиз диний ташкилотларни солиқдан озод қилиш масаласини муҳокама қилаётган пайтимизда олдимга Ислом Каримов келди ва баланд овозда бақира бошлади: «Нима қилиб қўйдинг?!».

Мен унга хотиржам жавоб бердим: «Ёздим. Чоп этилди. Нима қилиш керак? Ортга қайтариб бўлмаса энди!». У ўзини босиб олиб, гапирди: «Биламан, сен мен ҳақимда ҳеч қачон яхши сўзлар ёзмайсан. Лекин ёмонини ҳам ёзма. Менинг душманларим шундоғам етарли. Биз сен билан бир жойданмиз. Хафа эмасман».

Шундай қилиб биз ярашиб олдик ва Каримов мени у ёки бу моддалар билан қамаш кераклиги ҳақидаги қоғоз билан кирган амалдорлари қувғинидан бир неча маротаба қутқариб қолган.