Ўзбекистоннинг собиқ давлат котиби Раҳим Ражабов журналист Комилжон Шамсиддиновга берган интервьюсида Асака автомобиль заводининг бунёд этилиши тарихи ҳамда Ўзбекистоннинг бугунги оғир саноати аҳволи ҳақидаги мулоҳазалари билан ўртоқлашди.
«Бир вақтлар бизнинг заводлар СССРнинг исталган корхонасидан ҳам яхши эди. Кейинчалик, Ислом Абдуғаниевич битта менга аччиқ қилиб, оғир саноатни ҳам, авиация саноатини ҳам йўқотиб юборгани яхши иш бўлмади. Министрлар Советида машинасозлик ва оғир саноат бўлими бор эди. Ҳатто шу бўлимниям ёпиб юборди. Заводларни эса муттаҳамларнинг қўлига бериб, тугатди. Ҳозир ҳам яхшилаб текширтириш мумкин: қани, уларни ким хусусийлаштириб олган экан. Қонунда ҳам ёзиб қўйилган – корхонар хусусийлашгандан сўнг ҳам ўз йўналишида фаолият юритиши керак эди. Масалан, ‘Алгоритм’ заводи ҳозирги валютада 20—30 миллиард долларга баҳоланади. У ердаги мураккаб техника ва технологиялар, бинолар-у, оромгоҳлар – ҳаммасини қўшсангиз, шунчага бориб қоларди. Уни ким, қайси пулга сотиб олди, корхона ичидаги технологияларни ким йўқотди? Бу саволларга бугун жавоб йўқ.
Битта гап айтай, оғир саноати йўқ мамлакат – мамлакат эмас. Нима, самолётни фақат Америкадан сотиб олиш керакми? Атроф мамлакатларга, дейлик, Хитой, Ҳиндистон, Покистонга бизнинг самолётимиз сотилса, ёмонми? Биз бўлсак, ҳаммасини ёпдик. Бугун битта телевизорингиз бузилса, уни тузатиш учун кетадиган ускунаси – ўзидан ҳам қиммат», — дейди Раҳим Ражабов.
«Раҳматли дўстим бу корхоналарнинг ҳаммаси кераклигини биларди. Аммо... Анави – данғиллама участкалар, тоғдаги дам олиш зоналари, миллиард-миллиард пуллар қаердан келарди унда. Бинолар-ку, кўриниб турибди, миллиард долларларнинг ҳам бир қисмини эшитаяпмиз. Бу нарсаларнинг ҳаммаси – халқни гадой қилиш эвазига келди-ку. Шу ишларни қилган одамлар сиёсатни олиб борди. Ҳалиям мамлакатимиз бой экан, кўп нарса бор экан. Энди келажакни, болаларни ўйлашимиз керак.
Сиз мендан «Шунча йил ишлаб, бирор корхонанинг акциясини олганмисиз», деб сўранг. Йўқ. Сотиб олганларнинг кўпчилиги муттаҳам, ўша пайтнинг ўзида пулини чиқазиб олишган. Ўша заводлардан кейинчалик бирорта оғир машина ёки трактор чиқибдими? Ҳаммаси ўлди», — дея сўзларини давом эттиради Ўзбекистоннинг собиқ давлат котиби.
Журналистнинг «Сиз ҳозир ‘Бизда машинасозлик ўлди’ деган хулоса чиқараяпсиз. Лекин бизда автомобиль ишлаб чиқариш йўлга қўйилди-ку», — деган фикрига Раҳим Ражабов қуйидагича муносабат билдиради:
«Ука, сиз ҳозир машина ишлаб чиқарилаяпти, деяпсиз. Лекин унинг дейлик, битта лампочкаси ўчиб қолса, расво бўлади. Чунки ўзимизда ишлаб чиқарилмайди. Бунақа «ишлаб чиқариш» кимга керак. Майли, ҳамма нарсани юз фоиз шу ернинг ўзида чиқариш қийиндир. Лекин ҳеч бўлмаганда, унинг 60 фоизини ўзимизда ишлашимиз керак...
Ўшанда мен ҳукумат раиси ўринбосари эдим. Асакадаги ҳозирги автомобиль заводи ўрнида тракторларга прицеп ишлаб чиқарадиган корхона бўларди. Иттифоқо Президент Кореяга борди. У ердан туриб менга ‘Сенинг Асакадаги прицеп заводингни корейсларга сотдим’, дея телефон қилди. Ваҳоланки, заводнинг ўзи бинойидек ишлаб турган эди. Прицеп чиқаришнинг ҳам машаққатлари оз эмас, чунки оддий машина тўртта одамни ташиса, у юк ташийди: тормозлари, ғилдираклари, дисклари мустаҳкам бўлиши керак. Мен у кишига, ‘Автомобиль заводи керак бўлса, ишлаб турган завод орқасидан 45 гектар ер ажратайлик, янгидан қуришсин’, дедим. Лекин ўзингиз биласиз, давлат раҳбари ‘Мен ваъда қилдим’ деб тургач, унинг қарорига қарши чиқиб бўлмайди.
Шундан кейин ўзим делегацияга раҳбарлик қилиб, Кореяга бордик, бу ерда ҳам муҳокама қилдик. Мен, ишлаб чиқариладиган автомобилнинг сони йилига 80—100 мингта бўлсин, нархи арзон, ҳамёнбоп бўлсин, деган таклифни билдирганман. Бошида 3—4 минг доллар, деб келишдик. У пайтларда бу – уч-тўртта буқанинг пулига тенг эди».
Собиқ давлат котиби кейинчалик нархлар ниманинг ҳисобига ошиб кетганини қуйидагича изоҳлайди:
«Чунки энг бошда имзо чекилган ҳужжатларни кўтариб кўрадиган одам йўқ, шекилли. Ўша ерда нарх масаласи қатъий қилиб ёзиб қўйилган эди. Нарх ошишидан – ўзимиздагиларнинг ҳам манфаати бўлса керакдир-да, унисини билмайман. Корея билан бўладими, АҚШ биланми, аввало ўз халқимиз манфаатини кўзлаб, музокара қилиш мумкинми? Ё фақат халқдан шилиб олиб, бюджетни тўлғазиш керакми?.. Э, ўлсин унақа бюджет, кимга керак у».
Раҳим Ражабов Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти айрим соҳаларни етарли даражада назорат қилмагани учун улар ривожланишдан ортда қолганини таъкидлаб ўтди:
«Жойи жаннатдан бўлсин-у, лекин дўстимдан хафалигим шундаки, у шу ишларни назорат қилмади. Мамлакатга ҳар тарафдан ‘оч бўрилар’ ёпишиб, талаб, бор нарсаниям йўқ қилди. Эсингизда бўлса, зўр чинни заводимиз бор эди. У ерда ишлаб чиқарилган чинниларни мен Г.Киссенжер (АҚШнинг собиқ давлат котиби)га, Саддам Ҳусайнга совға қилганман. Шу завод ҳам сотилиб кетди. Сотиб олган одам билан кейинчалик оғайни бўлиб қолдим. Ўша инсон бир куни, ‘Биласизми, Раҳим ака, заводни бузганимизда, ундан чиққан металл ва ғиштдан яна бешта завод қурсам бўларкан’, деб қолди. Шунақа гаплар. Энди яна қайтадан чинни завод қурилаётган эмиш...
Оддий халқни – божхоначимиз таласа, транспортчимиз таласа, бошқаси Хитойдан бир сўмлик нарса олиб келиб, ўзимизда 5 сўмга соца... Бу ишлар – махсус қилинган эди. Лекин мен унда кетиб бўлгандим».Раҳим Ражабов шунингдек, дилини оғритадиган ҳолатлар ҳақида ҳам гапириб ўтди:
«Ўзбекда бир гап бор: ‘Қорнимга эмас, қадримга йиғлайман’. 1997 йилда ишдан кетдим. Бирор одам ‘Раҳим ака, бормисиз, соғмисиз’ дея ҳол-аҳвол сўрагани йўқ. Мана шу турган уйимизнинг ерини ҳам зилзиладан кейин олганман. Кейинчалик ҳатто бирорта квартира ёки дачаям олганим йўқ. Йўқса, ‘Алгоритм’ заводининг 80 минг ишчиси учун квартиралар қурганмиз. На бирор фирма очибман, на бир заводга эгалик қилдим. Ижтимоий таъминот бўлимида ҳам, пенсия жамғармасида ҳам, касаба уюшмасида ҳам инсоф йўқ экан. Оладиган пенсиям – оддий ‘рядовой’ ички ишлар ходиминикидан ҳам кам, бирор санаторийга йўлланмаям беришмади ҳатто. Ана шулардан хафа бўлиб, эзилиб ўтираман».