Мақсуд Асадов: «Тил — шахс камолотининг бош мезони, у шикастланса, миллат таназзулга юз тутади»
Ўзбекистон Республиклари Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти катта илмий ходими, филология фанлари бўйича фалсафа доктори Мақсуд Асадов ижтимоий тармоқларда тил борасида бўлаётган баҳсларга муносабатини билдирди.
Тил – миллатнинг ўтмиши, бугуни ва эртасини боғлаб турадиган мустаҳкам кўприк. У дарз кетса, исталган миллат ўзи, ўзлиги, маънавий қиёфасини буткул йўқотади. Тил – маданият, маърифат, ахлоқ, тарбия ва шахс камолотининг бош мезони. Бу мезон шикастланса, миллат таназзулга, унинг гўзал ва абадий қадриятлари йўқликка юз тутмоғи муқаррардир. Унутмайликки, инсон руҳий кечинмаларининг рангин тасвири, ўй-фикрларининг жўшқин табиати, фитрат-у фикратидаги эрк ва ҳуррият мушоҳадасининг нурли тасвири Она тилининг жозибаси, шукуҳи, сўнмас ва бетакрор қудрати орқали намоён бўлади.Халқлар, миллатлар, элатлар этник келиб чиқиши, шакл-у шамойили, маданияти ва тарихий ривожланиш омилларига кўра, инкор этиб бўлмас муштарак омилларга эга бўлиши мумкин. Аммо муайян бир миллатнинг, маълум бир халқнинг бу дунёда мавжудлиги, тириклиги ва яшовчанлигини кўрсатувчи ягона тиниқ кўзгу – Она тилидир. Тилга бўлган муҳаббат ҳисси, меҳр туйғуси, қондошлик сезими гўдак онг-у шуури, мурғаккина қалбига она алласи билан сингади. Дунёда бошқа бирор тушунча ёки қадрият муқаддас калима – Она сўзи билан ёнма-ён тилга олинмайди. Яъни тил – яратувчидир. Ўзбек халқининг асрлар давомида шаклланган, бугунга қадар яшаб, улуғланиб келаётган ўз миллий анъаналари, оғзаки ижод намуналари, олимларимиз томонидан тадқиқ қилинаётган тарихий, илмий, диний ва адабий манбалар ўзбек тилининг яратувчилик қудрати маҳсулидир.
Тарих она тилига ўгай муносабатнинг, ғайри тилларга кўр-кўрона рағбат кўрсатиб, инсон ўзи сўзлаб, мулоқот қилиб турган тилнинг камситилишига кўп бор гувоҳ бўлганлиги маълум. Аммо тилнинг миллат бутунлигини таъминловчи, киши қалбида фахру ифтихор туйғусини тарбияловчи сеҳрли кучи турли даврларда унга бўлган ишонч ва эътиқодни мустаҳкамлаб келган. XIII асрда элхонийларда, XV асрда темурийлар давлати, аниқроғи, Ҳусайн Бойқаро салтанатида туркий тилнинг мавқеи давлат тили сифатида юксалгани ана шу фикрларнинг бир исботидир. 1989 йилда ўзбек тилига давлат тили мақомининг берилиши ўзбек халқининг ўзига бўлган собит ишончи, миллий ғурур ва ўзлигини қайтариш йўлидаги илк қадам эди. Орадан 2 йилча вақт ўтиб-ўтмай халққа ҳуррият ва мустақиллик шавқини улашган, ситам ва зўрлик, иштибоҳ ва мутеликдан зада бўлган эрксевар юракларга ўз тақдири учун курашиш матонатини сингдирган ҳам ана ўша – давлат тили ҳақидаги Қонун эди.
Севимли шоиримиз Расул Ҳамзатов ниҳоятда камчилик киши сўзлашувчи авар тилининг жозибаси ҳақида ёзган шеърида «жаҳон минбаридан янграмаса-да» «Жонимга Масиҳдир онажон тилим» дея она тилининг кишига жон бахш этувчи илоҳий қудратини таърифлайди. Ўзбекистон халқ шоири Абдулла Орипов она тилининг шукуҳли навосини «булбул»нинг «каломи»га ўхшатаркан, ўз тилини камситиб унга панжа ортидан қараётган, ўзгалар тилини улуғлаб тилёғламалик қилаётган айрим кимсаларни бошқаларга тақлид қилувчи қуш – «тўти»га тенглаштирган.
Бир неча кундан буён ижтимоий тармоқларда кенг муҳокама қилинаётган ана шундай тўтисифат «зиёлилар»нинг рус тилига давлат тили мақомини бериш ҳақидаги таклифларига шоирлар, олимлар ва кўксида ватанпарварлик, асрий қадриятларига ҳурмат ҳисси жўш урган юртдошларимиз ўз муносабатларини билдирди. Кўп миллатли, меҳридарё ва самимияти улуғ ўзбек халқи ҳамиша бошқа миллатлар ва халқлар билан елкадош, дўст-биродар бўлиб яшаган. Уларнинг тили, дини, урф-одатларини ҳурмат қилган ва бу давлат сиёсати даражасига кўтарилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида, «Ўзбекистон Республикаси Давлат тили» ҳақидаги қонуннинг бир нечта моддаларида Ўзбекистон ҳудудида ўзга тилларнинг қўлланиши қонун йўли билан рағбатлантирилган. Жумладан, «Тил тўғрисида»ги қонуннинг 4-моддасида шундай ёзилган: «Ўзбекистон Республикасида давлат тилини ўрганиш учун барча фуқароларга шарт-шароит ҳамда унинг ҳудудида яшовчи миллатлар ва элатларнинг тилларига иззат-ҳурмат билан муносабатда бўлиш таъминланади, бу тилларни ривожлантириш учун шарт-шароит яратилади».
Замонавий дунёда тил ўрганишга бўлган иштиёқ, хорижий тилларда мулоқот қилиш ва бу орқали юртимиз маданий, маънавий, илмий ҳаётида юз бераётган янгиликларни чет элларга тарғиб қилиш, ўз навбатида, жаҳонда юз бераётган илм-фан, техника ва бошқа соҳалардаги энг сўнгги кашфиётлардан хабардор бўлиш истаги айни дамда ҳар қачонгидан кучли. Бунинг учун нафақат рус ёки инглиз, балки исталган Шарқ ва Европа давлатлари тилини ўрганиш учун юртимизда кенг имкониятлар яратилган. Бу соҳада кўплаб давлат ва нодавлат таълим муассалари фаолият юритаётганлиги ҳаммага аён. Шундай экан, миллатнинг бир бутунлигини таъминлаб, унинг ёрқин маънавий қиёфасини, ўзбек халқининг ўзига хос руҳияти, азалий ва абадий қадриятлари, мустаҳкам ва синмас иродасини ўзида жонли акс эттириб турган Она тилимизга нафақат рус тили, балки бошқа ҳар қандай тилнинг давлат тили сифатида ёндош бўлишини ҳеч бир сабаб билан оқлаб бўлмайди.
