Bloomberg нашри 10 ноябрь куни Ўзбекистон ҳақида «Дунёнинг энг кўп олтин сотиб олган марказий банкларидан бири тўйинмаган» номли сарлавҳа билан мақола чиқарди. «Дарё» буни эътиборингизга ҳавола қилади.
Ўзбекистон АҚШ ва Хитой давлат қарзларини сотиб олиш орқали захиралардаги олтин улушини 50 фоиздан пасайтирмоқчи эди. Бунинг ўрнига мамлакат ўзининг 32 миллиард долларлик захираларидаги қимматбаҳо метал улушини 65 фоизга етказди.
Бу ҳозирда Жаҳон Олтин Кенгаши (WGC) томонидан кузатилаётган ривожланаётган иқтисодлар орасида энг юқори кўрсаткичдир.
Бироқ Ўзбекистоннинг жами захиралари Марказий банк уч йил олдин қимматбаҳо қуйма олтинлардан воз кечиш ғоясини илгари сурганидан буён чорак баробарга ошган.
Биз Ғазначиликка сармоя киритиш ҳақида ўйладик, лекин бозорнинг ўзи бунга йўл қўймади, — деди Ўзбекистон Марказий банки раиси ўринбосари Беҳзод Ҳамроев.
Коронавирус пандемияси даврида олтин нархи 2020 йилда рекорд даражага кўтарилиши муносабати билан Ҳамроев Марказий банк йўналишини ўзгартирганини айтди.
Нархлар жуда яхши эди ва биз олтин сотишни давом эттирдик, — дейди у.
Тоғ-кон саноати учун востичалик гуруҳи бўлган WGC маълумотларига кўра, марказий банклар ўтган чоракда қарийб 400 тонна олтин сотиб олган.
Шунга қарамай, улар орасида Марказий Осиёнинг энг кўп аҳолиси бўлган мамлакат ажралиб турди. Ўзбекистон 26 тонналик харидлар билан Туркиядан кейин иккинчи ўринни эгаллади.
Олтиннинг сармоядорлар учун хавфсиз бошпана сифатидаги жозибадорлиги Россиянинг Украинага бостириб кириши сабабли мамлакат Марказий банкига жорий этилган санкциялардан сўнг кучайди.
АҚШ ва унинг иттифоқчилари томонидан олинадиган жарималар Россиянинг доллар ва евро каби хорижий валютадаги 300 миллиард долларга яқин захираларига киришини тўхтатган бўлса-да, қуйма олтинлар бундан мустасно.
Март ойида олтин бир унция учун 2 000 доллардан ошиб кетганди. Бунга глобал инфляция зарбалари тўсиқ сифатида қимматбаҳо металлга талабни кучайтиргани сабаб бўлган.
Бироқ кейинчалик олтин камида 1960 йилларнинг охиридан бери энг узоқ вақт — кетма-кет етти ой давомида пасайди.
Нархлар биринчи чоракда энг юқори чўққисига чиққанда, Ўзбекистон Марказий банки 50 тонна олтин сотди. Сотувлар бир вақтнинг ўзида ички харидлар ҳисобига қисман қопланди.
Ўшандан бери Ўзбекистон бозорга қуйма олтинларни таклиф қилмади. Бу нархлар пасайгани билан изоҳланади.
Қулай фурсат
Биз учун иккита омил бор: жорий нарх ва келажакдаги нарх. Нарх кўтарилмоқдами ёки у ўзининг энг юқори чўққисига етиб, пасайяптими? Бу биз излаётган дақиқа. Агар нарх кўтарилаётган бўлса, кутганимиз маъқул, — дейди Ҳамроев.
1991 йилда Совет Иттифоқидан мустақил бўлган Ўзбекистон жаҳон миқёсида олтин қазиб олиш бўйича 11-ўринни эгаллайди.
Марказий банк йилига 100 тоннадан ортиқ маҳаллий маҳсулотни сотиб олади, ишлаб чиқарувчиларга маҳаллий валютада тўлайди ва харидларнинг таъсирини қоплаш учун доллар сотади.
Йилнинг дастлабки 10 ойида у 86,5 тонна олтин сотиб олиб, ўз захираларини 399 тоннага яқинлаштирди.
Олтин тарихан нотинчлик даврида яхши самара берган бўлса-да, бу сафар бошқача бўлиши мумкин, чунки глобал марказий банклар иқтисодий ўсишни рағбатлантириш ниятида эмас, — дея таъкидлайди Ҳамроев.
Самарқандда бўлиб ўтган II Ўзбекистон иқтисодий форуми доирасида Халқаро Валюта Жамғармасининг Яқин Шарқ ва Марказий Осиё департаменти директори Жиҳад Азур ҳам Ўзбекистоннинг март ойидан бери олтин сотмаётгани ҳақида гапирган эди.
Одатда мамлакатлар нархлар кўтарилганда кўпроқ қимматбаҳо металл сотади, агар нархлар тушиб бораверса ҳукумат бошқа бозорларнинг ўзгаришини кутади. Менимча, мамлакатнинг ушбу ҳаракати бозордаги вазият ва имкониятлардан келиб чиққан қарорга асосланмоқда, — дейди Жиҳад Азур.
Ўзбекистон катта миқдорда олтин сотиб олаётган бўлса ҳам нархларнинг пастлиги мамлакатнинг олтин-валюта захираларини қисқаришига олиб келмоқда.
2022 йил 1 октябрь ҳолатига кўра, Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари 33,5 млрд долларни ташкил қилган. Захиралар ўтган ойга нисбатан 570 млн долларга, кетма-кет учинчи ой камайди. Бу жаҳонда олтин нархининг пасайишда давом этаётгани билан изоҳланади.
Ўзбекистон захираларининг 65 фоизи олтиндан иборат. Бу кўрсаткич билан мамлакат бутун дунёда Венесуэладан кейин иккинчи ўринда туради. Ўрта Осиёдаги яна бир давлат — Қозоғистонда ҳам олтин-валюта захираларида олтиннинг улуши юқори — 63 фоиз.
Бозорда айни вазият қандай?
Юқорида таъкидланганидек, олтин нархлари март ойида бир унция учун ўзининг энг юқори чўққисига чиқиб, 2 000 доллардан ҳам ошиб кетган эди.
Худди шу даврда Ўзбекистон Марказий банки ҳам катта миқдорда қуйма олтинларни бозорга чиқарган.
Ўшандан бери нархлар мунтазам равишда пасайиб келмоқда. Бироқ ноябрь ойида олтин яна қимматлаша бошлади. Сўнгги бир ҳафта ичида бир унция учун қимматбаҳо металл нархлари 72 долларга ошиб 1 700 доллар атрофида бўлиб турибди.
Агарда нархлар юқорилашда давом этса Ўзбекистон Марказий банки олтин сотиб олишдан кўра сотишни кўпайтириши мумкин.