13-iyunga o‘tar kechasi Isroil Eronga qarshi misli ko‘rilmagan operatsiyani boshlab, yadroviy obyektlar, harbiy bazalar va qo‘mondonlik tarkibiga zarba berdi. “Sherlar millati” deb nomlangan bu hujum, Isroil rasmiylariga ko‘ra, Tehronning kuchayib borayotgan yadroviy tahdidiga javob bo‘ldi.
Isroilning havo hujumlari natijasida o‘nlab odamlar, jumladan, Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusining yuqori rahbariyati halok bo‘ldi, Eron esa shafqatsiz qasos olishni va’da qilib, yadroviy dastur bo‘yicha muzokaralardan chiqdi. 13-iyun kuni kechqurun Eron Isroilga qarshi “Haqiqiy va’da 3” nomli javob operatsiyasini boshladi. Eron Isroilning Dimona shahridagi yadroviy obyektini nishonga olganini ma’lum qilindi.

Isroil va Eron o‘rtasida nima uchun mojaro kelib chiqdi, u qanday rivojlandi va yadro urushi dunyoga tahdid solmoqdami?

Isroil nima uchun Eronga zarba berdi?

Isroil va Eron o‘rtasidagi qarama-qarshilik 1979-yildan Eronda shoh rejimi ag‘darilib, Oyatulloh Ruhulloh Humayniy boshchiligidagi shia ruhoniylari hokimiyatga kelganidan buyon davom etmoqda. U Eron Isroil davlatining mavjudligini tan olmasligini aytib, uni tarixan arab yerlarini bosib olishda ayblaydi. Sionizm esa irqchilik mafkurasi deb e’lon qilindi.

Oradan 10 yil o‘tib, Ruhulloh Humayniy o‘rniga Oyatulloh Ali Homanaiy keldi. U Isroilni mintaqaning saraton o‘smasi deb atadi va Tel-Avivga qarshi muqaddas urush boshlashga chaqirdi. Qayd etish lozim, islom inqilobiga qadar mamlakatlar ittifoqchi hisoblangan.

Oyatullohlar rejimi hokimiyatga kelgach, Eron Isroil bilan aloqalarni uzdi va islom inqilobini eksport qilish g‘oyasini rivojlantira boshladi. 1980-yillardan boshlab Tehron Isroil atrofida o‘z manfaatlariga xizmat qiladigan guruhlar va ittifoqchilar tizimini yaratdi. Isroil va G‘arbga qarshi norasmiy koalitsiya “qarshilik o‘qi” deb nom oldi.

Shunday qilib, Eron 1982-2000 yillarda Livanda Isroilga qarshi kurashgan radikal shia tashkiloti “Hizbulloh”ni, Yamandagi husiylarga (“Ansor Alloh” harakati), G‘azo sektoridagi HAMAS va Suriyada Bashar Asad hokimiyatini faol qo‘llab-quvvatladi.

2006-yildagi Ikkinchi Livan urushida mohiyatan Isroil va Eron qarama-qarshi tomonlar edi. Xuddi shu narsani Isroilning 2007-yildagi harbiy to‘ntarishdan keyin G‘azo sektorida hokimiyatni egallab olgan HAMAS sunniy harakati bilan urushi haqida ham aytish mumkin.

Yadroviy dastur – mintaqaga tahdid

Bundan tashqari, 1950-yillardan boshlagan yadroviy dastur 80-yillarga kelib yanada rivojlana boshlandi. Mamlakat tinchlik maqsadlarini niqob qilib olgan Tehron aslida o‘z yadro qurolini ishlab chiqarayotganlikda bir necha bor ayblangan. Ushbu dasturning rivojlanishini hisobga olgan holda, Isroil Eronni mintaqadagi xavfsizlikka asosiy tahdid deb hisoblay boshladi.

Bu vaqt davomida mamlakatlar bir-biriga qarshi faol qo‘poruvchilik harakatlarini olib bordilar. Shunday qilib, 2015-yilda Isroil Suriyadagi harbiy konvoyga hujum qilib, “Hizbulloh”ning bir necha a’zolarini va Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi (Eron qurolli kuchlarining elita tuzilmasi) generali Muhammad Ali Alloh-Dodini yo‘q qildi. Bunga javoban “Hizbulloh” Livan bilan chegarada Isroilning bir nechta avtomobilini otib tashladi. 2020-yilda Isroil yadro fizigi, Eron Mudofaa vazirligi huzuridagi Tadqiqotlar va innovatsiyalar markazi rahbari Muhsin Faxrizodani yo‘q qildi. 2021-yilda Eronning Natanz shahridagi yadroviy inshootda avariya sodir bo‘ldi, 2023-yilda esa Isfahondagi harbiy zavodga uchuvchisiz samolyotlar hujumi uyushtirildi. Ikkala hujum ham Isroilga tegishli deb topildi. 2022-, 2023- va 2024-yillarda Tel-Aviv yana bir nechta yuqori martabali IIQK harbiylarini yo‘q qildi.

Isroil va Eron mojarosining asosiy sabablari

Eron:
- Isroilning qonuniyligini tan olmaydi.
- Isroilni arab hududlarini bosib olishda va muqaddas joylarni, jumladan, Quddusdagi Al-Aqso masjidini tahqirlashda ayblaydi.

Isroil:
- Eronni islomiy harakatlarni qo‘llab-quvvatlash va yadroviy dasturni rivojlantirish tufayli mavjudligiga tahdid deb hisoblaydi.
- Erondagi antisemitizmni qoralaydi.

2024-yilda davlatlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy to‘qnashuvga yaqinlashdi. Jumladan, aprel oyida Isroil Eronning Damashqdagi konsulligiga hujum qilib, IIQKning ikki generalini o‘ldirdi. Bunga javoban Tehron Isroilga 300 dan ortiq raketa va dronlar uchirdi. Shundan so‘ng Tel-Aviv Isfahonga zarba berdi. Iyul oyida Isroil HAMAS yetakchisi Ismoil Xoniyani, sentyabrda “Hizbulloh” rahbari Hasan Nasrullohni yo‘q qildi.

13-iyun kuni Isroilning Eronga hujumlari

2025-yil iyun oyida esa Isroil “Sherlar millati” maxsus operatsiyasini boshladi. 13-iyunga o‘tar kechasi Isroil Eron hududiga 40 yillik mojaro tarixidagi eng yirik zarbani berdi. Maqsad Eronning asosiy yadroviy obyektlari, jumladan, Natanzdagi markaz, shuningdek, yadroviy dastur uchun mas’ul bo‘lgan harbiy rahbariyat va olimlar edi.
Isroilda operatsiyani profilaktik zarba deb atashdi. Isroil mudofaa armiyasi (SAXAL) ma’lumotlariga ko‘ra, Tehron allaqachon yadroviy qurol yaratishga ancha yaqinlashgan. Reuters agentligi esa Isroil harbiy amaldoriga tayanib xabar berishicha, Eron 15 ta yadroviy bomba yaratish uchun yetarli resurslarga ega. Isroilning fikricha, Eron bu qurollardan dushmanga hujum qilish uchun foydalanishga tayyor edi.

“Isroil davlatining boshqa tanlov imkoni yo‘q edi. Isroil mudofaa armiyasi Isroil davlati fuqarolarini himoya qilish uchun harakat qilishi shart va shunday davom etadi”, dedi Isroil mudofaa armiyasi matbuot xizmati.

Isroilning 13-iyundagi zarbalari natijalari:
- Isroilning 200 dan ortiq harbiy samolyoti Eron hududidagi 100 dan ziyod nishonlarga hujum qildi:
- yadroviy obyektlar, jumladan keyinchalik radioaktiv ifloslanish aniqlangan Natanzdagi yer osti markazi (boshqa yadroviy obyektlar asosan zarar ko‘rmadi);
- ballistik raketalar ishlab chiqaruvchi zavodlar;
- harbiy bazalar va qo‘mondonlik punktlari;
- havo hujumidan mudofaa tizimlari va raketa qurilmalari.
Eron OAV ma’lumotlariga ko‘ra, kamida 78 kishi halok bo‘lgan, yana 329 kishi jarohat olgan.
Tehronda yuqori martabali harbiylar uchun qurilgan turar-joy majmualari vayron qilindi.
Isroil Eronning asosiy harbiy rahbarlarini yo‘q qildi: IRGC qo‘mondoni Husayn Salamiy, Bosh shtab boshlig‘i Muhammad Baqeriy, IRGC elita bo‘linmasi qo‘mondoni G‘ulom Ali Rashid, IRGC havo kuchlari qo‘mondoni Ali Hajizoda, shuningdek, olti nafar yadro fizigi.

Bunga javoban Eron Isroil tomon 800 ta dron uchirdi, ularning aksariyati, jumladan AQSH, Buyuk Britaniya va Iordaniya kuchlari tomonidan yo‘q qilindi. Mamlakat rahbari oyatulloh Ali Xomanaiy Tel-Avivga shafqatsiz javob berishni va’da qildi.

13-iyun kuni kechqurun Eron Isroilga qarshi “Haqiqiy va’da 3” nomli javob operatsiyasini boshladi. Eron Isroilning Dimona shahridagi yadroviy obyektini nishonga olganini ma’lum qilindi.

Eronning Isroilga qarshi amalga oshirgan to‘rt bosqichli raketa hujumi oqibatida 3 kishi halok bo‘ldi va kamida 70 kishi jarohat oldi.

Mojaroning ehtimoliy oqibatlari: Keng ko‘lamli urush xavfi

Isroil va Eron bir-birining hududiga jiddiy zarbalar berayotganiga qaramay, keng ko‘lamli to‘qnashuv haqida hozircha gap yo‘q. Ammo mamlakatlar o‘rtasida urush boshlanishi xavfi juda yuqori.

Bundan tashqari, The Wall Street Journal’ga ma’lum bo‘lishicha, Isroil ikki hafta davomida Eronga hujum qilishni rejalashtirmoqda.

Eronning yadroviy kelishuvdan chiqishi

15-iyun, yakshanba kuni Ummonda AQSH va Eron o‘rtasida yadroviy kelishuv bo‘yicha muzokaralarning oltinchi raundi bo‘lib o‘tishi kerak edi. Shundan so‘ng Isroil Eronga hujum qilishi kutilgan edi, faqat u kelishuvni imzolamagan taqdirda.

13-iyundagi hujumdan keyin Eron milliy xavfsizlik va tashqi siyosat bo‘yicha komissiyasi a’zosi Alaeddin Borujerdi muzokaralar o‘tkazilishi mumkinligiga shubha bildirdi. Eronning javobidan so‘ng, mamlakat tashqi ishlar vaziri Abbos Arakchi “sionistik rejim”ning tajovuzkorligi kelishuvdan chiqishga sabab bo‘lganini bildirdi.

“Biz diplomatik yo‘lda edik, ummonlik hamkasblarimiz bilan AQSH vakillari bilan muzokaralarning yangi bosqichida ishtirok etish bo‘yicha maslahatlashdik, ammo "sionistik rejim"ning tajovuzkorligi bizni diplomatik yo‘ldan chetga chiqishga majbur qildi”, dedi Abbos Arakchi